Debat: De toekomst van de Westelijke Balkan en de EU
Op 26 mei organiseerde Free Press Unlimited samen met vijf andere NGO’s een bijeenkomst met kandidaat Europarlementariers over de toekomst van de Westelijke Balkan en de EU. Wordt het integratie of isolatie? Met een toenemende druk op de rechtstaat in Europa en een trend van destabilisatie in de regio van de Westelijke Balkan, is het van belang dat de EU hierin eensgezind optreedt.
Free Press Unlimited organiseerde het debat samen met Comité Humanitair Ingrijpen, PAX, Netherlands Helsinki Committee, Dutch Albanian Foundation en Foundation Max van der Stoel. Aan het debat deden Nederlandse kandidaten voor het Europees Parlement mee, en spraken vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld uit landen van de Westelijke Balkan.
Centraal stond de aanpak van de EU ten opzichte van het toetredingsproces van Albanië, Bosnië en Herzegovina, Kosovo, Montenegro, Noord-Macedonië en Servië. Voor Free Press Unlimited is het helder dat persvrijheid hierin een grote rol speelt.
We zien bijvoorbeeld dat de urgentie hierin enorm is toegenomen door de Russische inval in Oekraïne, en de duidelijke signalen van Russische inmenging en pogingen tot destabilisatie in de regio. We zien dat Rusland in alle landen van de Westelijke Balkan bezig is met desinformatie. De vrije pers staat onder druk. Naast Rusland mengen ook China en Saoedi Arabië zich hierin. De veiligheid en stabiliteit van de huidige EU is gebaat bij een veel actievere ondersteuning van de democratische krachten in de Westelijke Balkan landen, en een strategie waarbij we inzet op hervormingen belonen met verdere integratie in de EU.
Uitkomsten van het debat
Het debat leidde tot een aantal nieuwe inzichten. Bijvoorbeeld dat er grote voordelen zitten aan stapsgewijze toetreding: burgers ervaren eerder de voordelen van de EU, en zien dat de EU een haalbaar eindstation is. Het is belangrijk dat burgers bij concrete stappen ervaren dat het hun leven daadwerkelijk verbetert. In dat proces moet er getoetst worden aan heldere criteria. De huidige toetredingsonderhandelingen zijn vaak ondoorzichtig en doorspekt met specifieke nationale belangen, dit moet anders.
Uit het debat kwam ook dat met name in Servië de ontwikkelingen niet de goede kant op gaan: de rechtsstaat wordt steeds verder aangetast, het ondersteunt etnisch extremisme in buurlanden en het land werkt expliciet samen met Rusland. Het is belangrijk dat de EU hier een duidelijk signaal afgeeft door bijvoorbeeld het toetredingsproces van Servië in de ijskast te zetten.
Parallel aan een proces van toetreding van nieuwe landen, is het noodzakelijk dat de EU zelf ook hervormt. Bijvoorbeeld door de vereiste van unanimiteit in besluitvorming op veel terreinen van buitenlands beleid af te schaffen. Dit werkt stagnerend en werkt machtspolitiek in de hand. De nieuwe Commissie moet hierin snel stappen zetten.
Tenslotte vonden de sprekers dat de EU in het proces van toetreding nu veel te veel gericht is op nationale leiders. Deze hebben vaak een dubbele agenda en zijn dan gebaat met stagnatie. Het is daarom zaak dat de EU veel meer contact legt met het maatschappelijke middenveld en onafhankelijke media in de desbetreffende landen.
Toekomstbeeld
Het streven zou moeten zijn dat in 2030 twee of drie landen uit de regio daadwerkelijk bij de EU kunnen aansluiten. Dat maakt duidelijk dat de EU bereikbaar is, en dat het loont om de benodigde hervormingen door te voeren.
“Door deze debatten mede te organiseren pleit Free Press Unlimited voor een meer betrokken en duurzaam beleid van Nederland ten aanzien van de EU, de democratisering van de Westelijke Balkan en het beschermen van fundamentele rechten zoals de persvrijheid.” - Albana Shala, Senior Programme Coordinator Western Balkans bij Free Press Unlimited.
De bijeenkomst bracht meer helderheid over waar we staan als maatschappelijk middenveld en Europese Unie op dit gebied. Op 26 september wordt er een vervolg georganiseerd met een focus op de rol van desinformatie in democratische processen in de Westerlijke Balkan en de EU.