Het belang van journalistieke ethische normen in tijden van conflict
Conflictgebieden zijn niet statisch. De machtsdynamiek verandert, nieuwe actoren raken betrokken en het conflict bereikt verschillende stadia. Om een conflict achter je te laten is meer nodig dan een staakt-het-vuren of een handdruk. Daarvoor is vredesopbouw nodig. Een belangrijk onderdeel van het ontwikkelen van de juiste omstandigheden om vrede te kunnen handhaven, is dat de bevolking wordt geïnformeerd. Dit is waar journalisten om de hoek komen kijken.
Goed functionerende, professionele media kunnen conflicten helpen begrijpen en mensen informeren over het ontstaan ervan, maar ook over veilige en onveilige plaatsen in het land en de invloed van conflicten op de leefomstandigheden. Journalisten zijn nodig om vertrouwen, bestuur en inclusie te verbeteren, allemaal factoren die deel uitmaken van een vredesopbouwproces. Het belangrijkste wat journalisten kunnen doen is de mensen die door het conflict worden getroffen informeren over de realiteit. Cijfers, foto's en vooral verhalen over zaken die ongezien bleven, zijn nu belangrijker dan ooit.
Journalisten zijn meestal verzwakt in hun positie omdat veel (voormalige) conflictpartijen nog steeds focussen op het blokkeren van de toegang tot informatie. Gewoonlijk communiceert een complex web van stringers en buitenlandse partners om verslag te doen van het conflict. Media kunnen daarnaast nieuwe journalisten opleiden om hun verslaggeving conflictgevoelig te maken en gericht op vredesopbouw.
Ethische standaarden
In elke situatie, maar vooral in conflictsituaties, is het uiterst belangrijk voor journalisten om ethische normen in hun werk te handhaven. In hun verslaggeving moeten ze conflictgevoeligheid toepassen. Er zijn bepaalde doelen die in dit geval bereikt moeten worden. Namelijk:
- Professionele en burgerjournalisten zijn in staat om zelfcensuur te vermijden.
- Professionele en burgerjournalisten vermijden partijdigheid: ze herkennen schadelijke stereotypen en verhalen die het conflict voeden en vermijden deze te versterken in de manier waarop ze over het conflict berichten.
- Maatschappelijke organisaties wisselen informatie uit met de media en treden namens burgers op als waakhond om partijen ter verantwoording te roepen.
- Meer solidariteit met bedreigde, gevangen of gemartelde collega's.
Positieve rol die journalisten kunnen spelen in conflicten
Dit zijn verschillende elementen van conflictoplossing die goede journalistiek automatisch kan leveren als onderdeel van haar dagelijkse werk:
- Communicatie kanaliseren: Nieuwsmedia zijn vaak het belangrijkste communicatiekanaal tussen partijen in een conflict. Soms worden media gebruikt om intimiderende boodschappen uit te zenden, in positieve zin spreken partijen met elkaar via de media.
- Voorlichting: Elke partij moet weten hoe moeilijk het voor de andere partij is om tot verzoening te komen. Journalistiek die de specifieke moeilijkheden van elke partij onderzoekt, kan de andere partij helpen om simplistische en overhaaste oplossingen te vermijden.
- Vertrouwen opbouwen: Gebrek aan vertrouwen is een belangrijke factor die bijdraagt aan conflicten. De media kunnen achterdocht verminderen door in hete hangijzers te duiken en ze te onthullen zodat er geen onverwachte geheimen meer zijn. Goede journalistiek kan ook nieuws brengen dat laat zien dat een oplossing mogelijk is door voorbeelden te geven van andere plaatsen en door lokale inspanningen voor verzoening uit te lichten.
- Misvattingen corrigeren: Door de misvattingen van de twee partijen over elkaar te onderzoeken en erover te berichten, moedigen de media de strijdende partijen aan om hun standpunten te herzien en dichter bij een oplossing voor het conflict te komen.
- Partijen menselijk maken: De andere kant leren kennen, hen namen en gezichten geven, is een essentiële stap. Goede journalistiek doet dit ook door echte mensen in het verhaal te plaatsen en te beschrijven hoe de kwestie hen beïnvloedt.
- Onderliggende belangen identificeren: In een conflict moeten beide partijen de onderliggende belangen van de ander begrijpen.
- Emotionele uitlaatklep: Bij het oplossen van conflicten moeten er voor beide partijen uitlaatkleppen zijn om hun grieven of woede te uiten. De media kunnen belangrijke uitlaatkleppen bieden door beide partijen aan het woord te laten. Veel geschillen kunnen in de media worden uitgevochten in plaats van op straat, en het conflict kan worden aangepakt voordat het gewelddadig wordt.
- Framing van het conflict: In een conflict kan het op een andere manier beschrijven van het probleem de spanning verminderen en onderhandelingen starten. Goede journalistiek kan helpen om conflicten op een andere manier te framen voor beide partijen.
- Gezicht redden, consensus bereiken: Wanneer twee partijen een conflict proberen op te lossen, moeten ze de angsten van hun aanhangers temperen. Door te rapporteren wat ze zeggen, stellen de media de leiders in een conflict in staat om hun gezicht te redden en een consensus te bereiken.
- Oplossingen vinden: In een conflict moeten beide partijen uiteindelijk specifieke voorstellen presenteren om te reageren op elkaars standpunten. Goede verslaggeving doet dit door de strijdende partijen naar hun oplossingen te vragen in plaats van alleen maar hun retoriek te herhalen.
Uit Ross Howard: Conflict Sensitive Reporting (IMS)
Case study: de ‘charter of honor’
Free Press Unlimited werkte twee jaar samen met Syrische partners om een ethisch handvest op te stellen. Ondertekend door zo'n veertig Syrische media, is het uiteindelijke handvest van 2015 gebaseerd op het begrip van de rol die de media spelen in het bevorderen van conflictresolutie en de complexe mediaprocessen die ontstaan in conflicten.
Sinds het uitbreken van de revolutie in maart 2011 zijn er veel nieuwe Syrische mediakanalen opgericht. Vanwege het ontbreken van mediawetgeving in Syrië, heeft Free Press Unlimited samen met Syrische journalisten een bindend ethisch handvest opgesteld, waarin journalistieke principes zijn vastgelegd ten behoeve van de Syrische samenleving.
De principes van het ethische handvest zijn gebaseerd op de principes van de algemene journalistieke ethiek, zoals vastgelegd in internationale handvesten, verklaringen en conventies. Enkele van de centrale principes zijn:
- Nauwkeurigheid, waarheidsgetrouwheid en geloofwaardigheid van informatie
- Objectiviteit en eerlijkheid
- Toewijding aan onafhankelijke berichtgeving in de media
- Respect voor de waarheid en vrijheid van meningsuiting
- Handhaving van evenwicht, eerlijkheid en pluralisme
- Mogelijkheden voor het publiek om te reageren op gepubliceerd materiaal of dit te corrigeren