Onafhankelijke journalistiek is het tegengif voor desinformatie
Desinformatie is een van de grootste bedreigingen voor de toegang tot betrouwbare informatie, met ernstige gevolgen voor de uitoefening van mensenrechten wereldwijd. Als Free Press Unlimited geloven wij dat het ondersteunen van onafhankelijke journalistiek het beste tegengif is tegen desinformatie. Daarom verwelkomen we de mogelijkheid om aanbevelingen te leveren voor het onderzoek van het Adviescomité van de Mensenrechtenraad naar de impact van desinformatie op het genieten en realiseren van mensenrechten.
Free Press Unlimited gelooft dat het creëren van een omgeving waarin betrouwbare informatie kan gedijen de beste manier is om de negatieve impact van desinformatie op mensenrechten tegen te gaan. We richten ons op twee strategieën: het verbeteren van mediawijsheid en het verbeteren van toegang tot informatie.
Desinformatie vormt op de korte en lange termijn een bedreiging voor het naleven van mensenrechten. Het belemmert burgers in het verkrijgen van levensreddende informatie. Het manipuleert het publieke debat, verergert sociale spanningen en zet aan tot geweld. Feiten moeten voorrang krijgen op onwaarheden en halve waarheden. Een geïnformeerde samenleving is autonoom, daadkrachtig en minder vatbaar voor desinformatie.
Impact van desinformatie in conflictgebieden
In crisissituaties over de hele wereld zijn burgers afhankelijk van betrouwbare informatie om te overleven. Informatie is essentieel om te weten waar ze kunnen schuilen voor luchtaanvallen, hoe ze actieve oorlogsgebieden kunnen vermijden en waar ze humanitaire hulp kunnen krijgen. Door toegang tot betrouwbare informatie te garanderen, fungeren onafhankelijke media als een reddingslijn.
Desinformatie wordt echter gemakkelijk verspreid tijdens crises en concurreert met betrouwbare informatie. Gevaarlijke crisissituaties, slechte leefomstandigheden, de dreiging van geweld en een vernietigde media-infrastructuur belemmeren journalisten bij het verkrijgen, vastleggen en verspreiden van betrouwbare informatie.
Binnen deze context kan het effect van desinformatie op kwetsbare bevolkingsgroepen rampzalig zijn. In oktober vorig jaar werden burgers in Libanon bijvoorbeeld valselijk gewaarschuwd over waar bomaanslagen plaatsvonden, wat angst zaaide en chaos veroorzaakte. Volgens onze partners van de Silat Wessel-vestiging in Libanon leidde dit ertoe dat mensen “bang werden van alle desinformatie en niet meer wisten wie en wat ze moesten geloven”. Desinformatie is ook gebruikt als een opzettelijke oorlogstactiek in Soedan, waar strijdende partijen nepaccounts op sociale media hebben gebruikt om burgers te misleiden over waar ze veilig zijn.
De langetermijngevolgen van desinformatie
Door misleiding, verwarring en het minder toegankelijk maken van betrouwbare informatie ondermijnt desinformatie het vertrouwen van het publiek in de media, wat op de lange termijn destabiliserende effecten heeft. Dit kan gedaan worden door het publieke debat te beïnvloeden om verkiezingsprocessen te verstoren of door sociale verdeeldheid uit te buiten om samenlevingen te polariseren.
Actoren die geweld willen bevorderen en onzekerheid willen verspreiden, maken actief gebruik van desinformatie om het publieke debat, geaccepteerde verhalen en percepties vorm te geven. Desinformatie kan gedeeltelijke waarheden bevatten die opzettelijk verkeerd worden geïnterpreteerd en misleidend worden geframed om polariserende effecten te creëren. In Syrië bijvoorbeeld proberen desinformatiecampagnes van het gevallen Assad-regime sektarische verdeeldheid aan te wakkeren in de nasleep van de burgeroorlog. Op dezelfde manier wordt in Soedan desinformatie die haatdragende en schadelijke retoriek propageert door strijdende partijen gebruikt als tactiek om conflicten aan te wakkeren.
Onze aanpak van desinformatie
FPU gelooft in een tweeledige aanpak van desinformatie: investeren in mediageletterdheid en het verbeteren van de toegang tot diverse en betrouwbare informatie.
Het verbeteren van de toegang tot betrouwbare informatie zorgt ervoor dat burgers de nodige informatie hebben om goed geïnformeerde beslissingen te nemen en deel te nemen aan het publieke debat. Dit kan door het ondersteunen en versterken van lokale onafhankelijke media, die het best op de hoogte zijn van lokale kwesties en discoursen.
Om ervoor te zorgen dat betrouwbare informatie het beoogde publiek bereikt, is mediageletterdheid echter essentieel. Mediageletterdheid stelt burgers in staat om kritisch te oordelen over de informatie die ze consumeren door gebruik te maken van verschillende bronnen, waardoor ze beter bestand zijn tegen desinformatie.
Samen zorgen het verbeteren van mediageletterdheid en toegang tot informatie ervoor dat burgers toegang hebben tot de feiten en weten hoe ze deze op de lange termijn kunnen onderscheiden van desinformatie. In een tijd waarin technologie ongekende hoeveelheden desinformatie mogelijk maakt, zijn reactieve strategieën zoals factchecking-initiatieven als dweilen met de kraan open. De tweedelige strategie is minder gevoelig voor de hoeveelheid desinformatie die in omloop is, waardoor het een standvastige aanpak is om de negatieve effecten van desinformatie op mensenrechten tegen te gaan.
Verbetering van de toegang tot betrouwbare informatie
Via SCIENCE+, een initiatief ontwikkeld door Free Press for Eastern Europe en Free Press Unlimited, is deze aanpak in de praktijk gebracht. SCIENCE+ werd ontwikkeld als reactie op de zorgwekkende realiteit die door de COVID-19-pandemie aan het licht kwam: het lage publieke bewustzijn van, en de grote hoeveelheid desinformatie die verspreid werd over de risico's voor de volksgezondheid in Midden- en Oost-Europese landen binnen de EU.
SCIENCE+ wil de kwaliteit van medische journalistiek versterken en de beschikbaarheid van betrouwbare informatie over de volksgezondheid verbeteren door het delen van expertise en coördinatie tussen journalisten, academici, factcheckers en ambtenaren van meer dan 40 organisaties en instituten. Het initiatief richt zich op kleine mediakanalen, die investeren in vertrouwenensrelaties met het publiek en publieksvriendelijke formule aannemen om betrouwbaar nieuws te verspreiden. Dit gebeurt door kennisuitwisseling en door kleine media kanalen te leren hoe ze met politieke druk om moeten gaan en hoe ze bestand moeten zijn tegen desinformatie.
Er is dringend actie nodig
Het tegengaan van desinformatie vereist een langetermijninvestering in kwaliteitsjournalistiek en de promotie van mediapluriformiteit. Er is zowel een rol weggelegd voor staatsactoren bij het faciliteren van een vrij en onafhankelijk media-ecosysteem, alsmede voor socialemediaplatforms, die de verantwoordelijkheid hebben om mis- en desinformatie niet te versterken. Staten hebben op hun beurt de verantwoordelijkheid om platforms ingevolge te reguleren.
Onafhankelijke journalistiek wordt echter steeds meer bedreigd door repressieve desinformatiewetten, economische beperkingen en gerichte aanvallen op journalisten. Om deze uitdagingen aan te pakken, is er dringend actie nodig van staten, socialemediaplatforms en de internationale gemeenschap. Overheden moeten zich onthouden van het gebruiken van desinformatiewetten als wapen om de vrije meningsuiting te onderdrukken, financiële duurzaamheid voor onafhankelijke media te waarborgen en de veiligheid van journalisten te beschermen. Ondertussen moeten socialemediabedrijven verantwoordelijk worden gehouden voor algoritmisch aangestuurde versterking van desinformatie en online haat.
