Ruth Kronenburg: “Het voelde alsof alle puzzelstukjes in elkaar waren gevallen.”

Ruth Kronenburg en Leon Willems vormden jarenlang een directeurskoppel, en hebben samen Free Press Unlimited gebracht naar waar het nu is. De overgang van een directeurskoppel naar een algemeen directeur van Free Press Unlimited was een heel geleidelijk proces.

“Leon gaf al vanaf 2019 aan dat hij zich op een andere manier voor persvrijheid wilde inzetten. En na verloop van tijd sprak hij naar mij uit dat hij er vertrouwen in heeft dat ik het stokje in zijn geheel kon overnemen. En op een bepaalde manier deed ik het eigenlijk al. Daardoor voelde het heel natuurlijk,” zegt Kronenburg.

Maar er liggen genoeg uitdagingen in het verschiet. Persvrijheid en journalisten staan wereldwijd onder grote druk en de organisatie moet stabiel en sterk zijn om dit het hoofd te blijven bieden. Kronenburg: “We hebben best nog wat uitdagingen aan te gaan met elkaar. Maar dat vind ik ook leuk, daar krijg ik energie van.”

Hoe is Ruth Kronenburg eigenlijk bij Free Press Unlimited terecht te komen, en wat drijft haar om zich elke dag opnieuw in te zetten voor persvrijheid wereldwijd?
 

Van Endemol naar radiostation in ballingschap

Kronenburg komt uit de commerciele media wereld waar zij jarenlang als Algemeen Manager bij Endemol heeft gewerkt. Gewend aan harde deadlines en resultaatgericht en zakelijk werken, was het een 180 graden switch naar de goede doelen wereld. Maar wel een die goed voelde. “Ik had het allemaal wel gezien in de commerciele wereld. Ik vond het één hoop gebakken lucht. Luchtkastelen bouwen noemde ik tv maken. Omdat het zo vluchtig is en vaak zonder diepgang.”

Ze kwam terecht bij Radio Zamaneh, een Iraans radiostation in ballingschap, gevestigd in Nederland. Zij zochten een directeur die kon reorganiseren, de mediawereld kende en van aanpakken wist. Daar herkende Kronenburg zich in. Anderhalf jaar later was Radio Zamaneh uit het rood getrokken en had een langlopende subsidie op zak. Een mooie en leerzame tijd waarin ze inzicht kreeg in de dagelijkse praktijk van een medium onder druk. “Ik leerde hoe het werkt met stringers, hoe je geld veilig die kant op kan krijgen, en kwam in aanraking met mensen die gevlucht waren voor een repressief regime, wat veel indruk op mij maakte.”

“Ik had het allemaal wel gezien in de commerciele wereld. Ik vond het één hoop gebakken lucht."
 

Puzzelstukjes op zijn plek

Bij Radio Zamaneh was Leon Willems namens Press Now toegevoegd aan de Raad van Toezicht, waar Kronenburg hem leerde kennen. “Het kwam ter sprake dat Leon net in een fusietraject zat met Press Now en Free Voice, dat samen Free Press Unlimited zou worden. Ik had drie fusietrajecten gedaan bij Endemol en kon hem dus zeker van advies voorzien, en nadat ik mijn tijd bij Zamaneh had afgerond, belde Leon mij met het verzoek om hem tijdelijk te vervangen en het fusietraject af te ronden.”

Er werd echter ook een tweede directeur gezocht, waar Kronenburg op solliciteerde en na de sollicitatieprocedure afgerond te hebben de functie kreeg. “Het voelde alsof alle puzzelstukjes in elkaar waren gevallen. Alsof mijn hele voorgeschiedenis mij hier heeft gebracht. Want zonder de kennis van mijn jaren bij Endemol was ik hier niet gekomen, en had ik dit niet zo gekund.”
 

Menselijke touch meets zakelijk inzicht

Kronenburg kwam terecht in een andere wereld, waar resultaat nog gezien werd als een vies woord. “In mijn begintijd zat ik soms met mijn oren te klapperen tijdens meetings met collega organisaties in de ontwikkelingssamenwerkingssector. Mensen waren bijvoorbeeld verbolgen vanwege het feit dat het ministerie eiste dat er meer resultaatgericht gewerkt zou moeten worden. En dat in ontwikkelingssamenwerkingsland, hoe durft het ministerie!”

Zakelijk inzicht en invloed waren dus zeker niet overbodig zag Kronenburg, en ze zag ook hoe ze daar hun voordeel mee konden doen als organisatie. “Je moet ook weten wat je wil bereiken. En hoe meet je dat dan en waar beoordeel je dat op? Dat ontbrak echt totaal. Ik zag dat als mijn toegevoegde waarde. Ik was ook altijd degene die aan het einde van gesprekken met donoren of relaties de Million Dollar Question durfde te stellen: kunnen jullie ons steunen en hoe?”

Een ander mooi gevolg van deze instelling was dat Free Press Unlimited al vanaf het begin een hele lage overhead heeft gehad, oftewel kosten die niet door subsidies gefinancierd kunnen worden. “Ik ben daar altijd heel trots op geweest, dat wij altijd rond de 96, 97 procent hebben gezeten als percentage van geld dat binnenkomt dat direct besteed wordt aan onze missie. Dus dat betekent dat er slechts 3, 4 procent besteed wordt aan administratie en beheer. Dat zijn echt hele mooie cijfers. De meeste andere organisaties zitten rond de 10, 12 procent.”

“Mijn vader was een verzetsstrijder, en nu heb ik toch een beetje het gevoel dat ik in zijn voetsporen ben getreden. Dat ik vecht voor het goede.”
 

Andere kijk op de wereld

Bij Free Press Unlimited trof Kronenburg een heel andere sfeer en dynamiek dan zij bij Endemol gewend was. Een enorme gedrevenheid, vanuit ideologie en niet voor geld of om een deadline te halen. Het deed haar ook denken aan haar vader. “Mijn vader was een verzetsstrijder. En dat is altijd iets geweest wat ik heel erg mooi vind en heel erg trots op ben. En nu heb ik toch een beetje het gevoel dat ik in zijn voetsporen ben getreden. Dat ik vecht voor het goede.”

Daarnaast kreeg Kronenburg de mogelijkheid om veel van de wereld te zien en veel inspirerende mensen te ontmoeten. Dit zorgde ook voor een andere kijk op de wereld. “Nu draait alles in mijn werk om democratische normen en waarden. Want dat is persvrijheid, een democratische norm en waarde waar je voor staat. Dat is een veel mooiere insteek van het leven dan alleen maar geld.” Maar het is wel een realistische kijk op de wereld, want ze is er niet veel positiever van geworden. “De persvrijheid wereldwijd is over de jaren alleen maar afgenomen. En het komt steeds dichterbij.”
 

Waakzaam blijven

We moeten ons als internationale gemeenschap zeker zorgen maken over de staat van persvrijheid, zegt Kronenburg. “Wat ik zorgelijk vind, is dat mensen in democratische landen zoals Nederland, nog niet genoeg doorhebben dat het hier ook al een probleem is. Er heerst gelatenheid, en mensen zijn niet waakzaam en niet kritisch genoeg. Ook de journalistiek zelf in veel democratische landen is niet kritisch genoeg. Er mist zelfonderzoek en zelfreflectie. En dat zou wel moeten. Juist nu.”

Daarin zit ook een verschil tussen de journalistiek in democratische en repressieve landen. “In landen als Venezuela zie ik journalisten die zwaar gedreven zijn om koste wat kost de waarheid boven tafel te krijgen. En die heb je in democratische landen ook wel, maar hier worden ze betaald en daar niet. Daar worden ze met de dood bedreigd en hier gelukkig het overgrote deel nog steeds niet. Dat is wel een verschil.”

"Wat je ziet is dat alle democratische normen en waarden aan het eroderen zijn. Persvrijheid is de kanarie in de kolenmijn."
 

Kanarie in de kolenmijn

Kronenburg benadrukt dat persvrijheid een mensenrecht is, en een onmisbaar onderdeel in een democratie. Daarom is dit recht ook vaak het eerste slachtoffer in een autoritair regime. “Wat je ziet is dat alle democratische normen en waarden aan het eroderen zijn. Persvrijheid is de kanarie in de kolenmijn, oftewel de eerste waarde die aangetast wordt. En dan wordt niemand meer tot de verantwoording geroepen. Als persvrijheid omvalt dan is er niemand meer die de checks and balances doet, en weet het publiek ook niet meer wat er gaande is. Corruptie kan dan zijn gang gaan, en dan gaat het heel snel bergafwaarts met een land.”

Dit kan ook mensenlevens kosten, en raakt specifiek minderheden. “In landen met conflicten worden mensen bijvoorbeeld niet meer goed geinformeerd over waar het veilig is. En burgers kunnen zelf ook geen zaken meer aandragen die belangrijk zijn. Vooral etnische en religieuze minderheden worden daar direct de dupe van, omdat er geen aandacht meer aan die groeperingen wordt besteed.”
 

Lef tonen

Hoe Free Press Unlimited zich de komende tijd gaat wapenen tegen de erosie van democratische waarden, daar heeft Kronenburg wel ideeen over. Onderdeel daarvan is lef tonen. “We moeten ervoor zorgen dat wij bekend staan als de organisatie die lef heeft en risico durft te nemen. We willen de Go-to organisatie zijn als het gaat om persvrijheid en veiligheid van journalisten. En daarvoor moet iedereen weten waar wij voor staan, wat we al gedaan hebben en wat we kunnen.”

Ze vervolgt: “We staan al bekend als een fantastische, solide implementeur van persvrijheidprojecten, dat is onze reputatie bij donoren. Maar wij moeten ook laten zien dat wij onze nek durven uit te steken om nieuwe dingen neer te zetten die niet al een beproefd concept zijn. We moeten ruimte hebben om innovatief te zijn, om te experimenteren, want daar ligt onze kracht. Daar zijn ook de meeste van onze successen uit voortgekomen. Denk bijvoorbeeld aan ons project Safer World for the Truth, of het fellowship in Indonesie waar we journalisten in rurale gebieden lieten begeleiden door mainstream media, of het opzetten van media en media support organisaties voor Syrië. 10 jaar lang hebben we daaraan gewerkt, en met resultaat, we kunnen nu zelfs weer over een medialandschap in en buiten Syrië praten.”

“Verandering kost tijd, dus je moet er op tijd bij zijn.”

Kronenburg kijkt ook vooruit en is al bezig met beleidsbehartiging om persvrijheid een grotere rol te geven in de Social Development Goals (SDG’s), die in 2030 opnieuw onder de loep worden genomen. “Verandering kost tijd, dus je moet er op tijd bij zijn.”
 

De rol van BigTech

Het digitale domein speelt ook een grote rol in de weg voorwaarts. Kronenburg merkt op dat media en journalisten ontzettend afhankelijk zijn van de grote sociale media platforms, de BigTech, die eigenlijk hun verdienmodel hebben afgepakt. Maar er is meer. “Aan de andere kant zie je dat de BigTech heel erg weinig doet als het gaat om online bedreigingen, en de trolls en de bots die ingezet worden tegen journalisten.”

Ontzettend veel journalisten hebben hier last van, zoals Rana Ayyub, een Indiase journalist die bedolven wordt onder online haat. Kronenburg: “En er gebeurt gewoon niks. Ze hebben de middelen en ze hebben de techniek om dat wel te doen, maar ze verdommen het gewoon.” Een ander actueel voorbeeld is Oekraine. “Alle lokale media langs de frontlijn zijn geblokkeerd door Facebook en Google. Ze kunnen helemaal niks. Dus wat blijft er over? De propaganda van Rusland. En maar blijven zeggen dat ze al die Russische invloeden aan het beperken zijn, maar dat is voornamelijk lip service. Laat ze dan eerst maar die blokkades opheffen.”
 

Verantwoording

Maar dit probleem aanpakken is niet iets wat Free Press Unlimited, of welke instantie dan ook, alleen kan doen. “Iedereen kent dit probleem, maar wat de BigTech nu allemaal roepen, is dat het allemaal incidenten zijn. En dat kunnen zij nu ook zeggen omdat niemand de handen ineen slaat.”

“Aan de ene kant zie je dat YouTube bezig is om onafhankelijke media in Oekraine te stimuleren en te supporten door ze hoger in de zoekmachine te laten zien, maar tegelijkertijd, want YouTube is ook Google, blokkeren ze Oekraiense media die aan de frontlinie staan.”

De reden daarvoor ligt hem in verantwoording. “Ze nemen niet hun verantwoordelijkheid, en dat komt doordat ze geen duidelijke richtlijnen hebben. Daar ook niet aan willen. Want hoe duidelijker jouw richtlijnen, hoe meer er is om tegen te moeten ageren. Dus het zijn expres hele vage richtlijnen.”

Dus hier ziet Kronenburg een taak voor de hele internationale gemeenschap. “Wij kunnen dat zeker niet alleen, we moeten daarin samenwerken. Daar werkt onze advocacy afdeling al heel hard aan.”
 

De kracht van media

In al dit geweld zou je bijna vergeten waar je het voor doet, en dat er ook positieve impact gemaakt wordt. Kronenburg vertelt over een aantal momenten waarin zij de kracht van de media heeft ervaren.

Zoals het verhaal van radiostation Suara Surabaya in Surabay, een heel grote stad in Indonesië. “Meer dan 20 miljoen mensen hadden daar heel veel last van overstromingen tijdens het regenseizoen, en ze hadden een groot probleem met vuil ophalen. Iedereen klaagde steen en been. Toen zei Suara Surabaya op een gegeven moment: oké, mensen mogen bij ons komen klagen, maar alleen als ze ook een oplossing aandragen. En dat hebben ze heel erg strak gehanteerd. Daardoor werd het niet alleen maar één grote klaagzang tegenover de lokale politiek, maar gingen ook politiefunctionarissen en overheidsinstellingen meepraten. Het werd een soort discussieplatform, over hoe de problemen aangepakt konden worden.”

“En nu, mede dankzij Suara Surabaya, heeft de stad het beste vuil ophaal- en verwerkingssysteem van heel Indonesië. Het is één van de schoonste steden. En het hele overstromingensysteem hebben ze op die manier ook weten op te lossen, met behulp dus van burgers in de vorm van burgerinspraak, en met behulp van de kracht van de media. Dat vond ik echt zo inspirerend.”
 

Lokale impact

Daarnaast licht Kronenburg nog een voorbeeld uit op kleine schaal, waarbij media een groot verschil maakte. “In een land in Afrika, Somalië als ik het me goed herinner, werd een dorp door midden gesneden door een rivier. Er waren mensen die aan de ene kant woonden, maar aan de andere kant werkten. De brug was een paar kilometer verderop, dus zij moesten echt uren lopen voordat ze bij hun werk kwamen. Hier heeft de lokale media met behulp van onze training een keer een bericht over gemaakt, en toen is er een veerbootje gekomen. Dat maakte een enorm verschil, het scheelde die mensen uren per dag. Zo impactvol kan media zijn.”

“Dan merk je, journalisten zijn echte change actors. Zij kunnen verandering teweeg brengen, als ze hun rol op een goeie manier vervullen. En dat is natuurlijk waar wij dagelijks voor werken.”

Kronenburg benadrukt het belang van lokale media nog verder. “Media heeft enorme invloed op de directe omgeving, daarom is lokale media ook zo onmisbaar. Het beste voorbeeld daarvan is Amerika, waar nu bijna geen lokale media meer is. Statistieken laten zien dat toen de lokale media daar verdween, de corruptie bij de gemeentes toenam. Er was niemand meer die ze tot de verantwoording riep.”

"De media staat nog steeds in Oekraine, ze functioneren gewoon nog onder zulke ontzettend moeilijke omstandigheden. Dat is heel bijzonder."
 

Waar je het voor doet

Kronenburg wordt vrijwel elke dag herinnerd aan de positieve impact van het werk van Free Press Unlimited, wat haar blijft drijven om door te gaan. “Ik kom journalisten tegen die nog steeds hun dankbaarheid uiten voor hulp die ze hebben ontvangen, al is het 10 jaar geleden.”

“En vorige week kreeg ik een update dat we 876 journalisten in Oekraine hebben geholpen. Dan denk ik, wow, dat hebben we toch maar even voor elkaar gekregen in vijf maanden tijd! We hebben 150 kogelwerende vesten daar naar toe gestuurd, 150 medische noodpakketten, we hebben journalisten geholpen met traumaverwerking, trainingen gegeven in oorlogsverslaggeving. Dat zijn fantastische, concrete dingen die impact hebben, en de media staat daar nog steeds, ze functioneren gewoon nog onder zulke ontzettend moeilijke omstandigheden. Dat is heel bijzonder. Ik bedoel: als die mensen het kunnen, wie ben ik dan om te zeggen dat ik het niet meer zie zitten?”
 

Hoop en goede mensen

Op de vraag wat ze nog zou willen meegeven aan mensen die dit lezen, zegt ze: “Dat er ook zoveel goede mensen zijn op deze wereld. Dat vergeet je soms als je alleen maar over ellende leest en hoort, en zelf daar ook in zit. Neem Pakistan en Afghanistan, twee landen die met elkaar in oorlog zijn, en toch hielpen Pakistanen Afghanen hun land te ontvluchten na de val van Kabul. En sommigen hebben dat zelfs gedaan met gevaar voor eigen leven. Dat geeft hoop.”

Zoiets is dan een gigantische tegenhanger tegenover alle ellende en het leed dat helaas bijna dagelijks in het werk voorkomt. “Soms heb je het gevoel dat het een up hill battle is. Waar doe je het allemaal voor? Want je kan het toch niet winnen. Maar als je dit soort verhalen hoort, dan krijg je hoop dat je het wel kunt winnen, want er zijn ook nog zoveel goede mensen.”

Tot slotte noemt ze de realisatie dat je er niet alleen voor staat. “Er zijn mensen die het snappen, het belang van wat we doen. En het mooie is dat wij inmiddels een netwerk van zulke goede mensen hebben, een gigantisch netwerk. Dat is iets om echt trots op te zijn.”

“Dus ik zou dan eigenlijk nog willen meegeven: word deel van dit netwerk! Kom in actie met ons.” En dat mag ook door geld te geven, voegt ze nog toe met een lach. Daar is hij dan, de Million Dollar Question.