Censuur, onderdrukking en angst: het Afghaanse medialandschap drie weken na de val van Kabul

Hoewel wij geen volledig beeld hebben gezien de gebrekkige informatie en situatie op de grond, met name buiten Kabul, wijst alles erop dat journalisten, fixers en ander mediapersoneel die voor westerse landen hebben gewerkt extreem gevaar lopen. We kregen al vroeg bericht van zwarte lijsten die zouden circuleren. Bovendien vrezen we dat vrouwelijke journalisten, prominente journalisten en journalisten uit minderheidsgroepen, zoals bijvoorbeeld de Sjiïtische Hazara minderheid, nog extra gevaar lopen. Van hen krijgen we de meest concrete bedreigingen en verhalen van achtervolging toegestuurd. Desalniettemin lijkt het erop dat een deel van de media nog operationeel zijn, maar met minder capaciteit en onafhankelijkheid.
 

Angst en onzekerheid overheersen

Wij hebben naast de mensen die voor Nederlandse media werkten, ook vele honderden aanvragen voor noodhulp gekregen van Afghaanse journalisten die zich nog in Afghanistan bevinden. Hieruit komt het beeld naar voren dat er veel paniek en angst heerst onder hen. Tussen de aanvragen zitten verschrikkelijke verhalen.

Zo krijgen we vanuit meerdere kanalen bericht dat de huizen van journalisten door Taliban worden doorzocht. Prominente journalisten worden bedreigd en zijn van plek naar plek aan het verplaatsen om veilig te blijven. Sommige journalisten wisten niet te ontkomen, en zijn aangevallen. Zo werd een journalist die verslag deed van de Taliban-overname in een Noordelijke provincie opgezocht en beschoten. Hij wist te ontkomen, maar ontvangt nog dagelijks telefoontjes met “We will find you“.

Soms worden naasten aangevallen als de betreffende journalisten niet worden gevonden. Zo lazen we dat de Taliban kinderen zouden meenemen en martelen om familie onder druk te zetten en te vertellen waar ondergedoken journalisten zitten. Een voorbeeld dat al naar buiten kwam via internationale media was de zoektocht van de Taliban naar een Deutsche Welle-journalist die in Duitsland zit waarbij een familielid werd vermoord en een ander gewond raakte. De rest van de familieleden kon op het laatste moment ontsnappen en zitten ondergedoken.

Ook ontvangen we veel berichten dat vrouwelijke journalisten meer gevaar lopen. Twee vrouwelijke presentatoren van Radio Television Afghanistan zijn door de Taliban gesommeerd om thuis te blijven, en vervangen door mannelijke collega´s. De Afghaanse vrouwelijke journalist die wereldnieuws werd omdat zij voor het eerst sinds de val van Kabul op televisie een Taliban-leider interviewde, heeft inmiddels uit angst het land verlaten.

Onder de media die nog actief zijn overheerst onzekerheid over de omgang van de Taliban met media. Zo zijn al verschillende journalisten mishandeld op straat en stelde een journalist die een persoonlijke toestemmingsbrief had van Taliban woordvoerder Zabihullah Mujahid dat hij alsnog werd vastgehouden op het vliegveld van Kabul door de Badr Brigade 333, die stelde dat deze toestemming niet gold in het gebied waar zij opereren. Vele media houden zich stil in afwachting van de media richtlijnen van de Taliban die elk moment verwacht worden.
 

Een relatief sterk medialandschap

Afghanistan kende de afgelopen 20 jaar een relatief sterk medialandschap, maar de Taliban voeren de druk op met regels zoals het respecteren van Islamitische voorschriften in de verslaggeving, en inhoudelijke sturing over wat wel en niet mag worden gerapporteerd.

In het land bestaat er grofweg een scheiding tussen de grote en kleine media. De grote media hebben grote investeerders en opereren in de stedelijke gebieden, zoals Pajwok, Tolo TV, Shamshad TV en Lemar TV. Zij zien op het moment geen andere keuze dan actief te blijven binnen de kaders die de Taliban tot nu stelt. Veel van de bekende journalisten van deze media hebben inmiddels het land al verlaten. De kleinere media zijn actief in de rurale gebieden, waarvan vooral de 350 FM radiostations heel belangrijk zijn voor de nieuwsvoorziening van de lokale bevolking. Deze zijn nog actief, maar het is onduidelijk voor hoe lang nog omdat zij grotendeels afhankelijk zijn van buitenlandse donoren. Investeringen hierin zullen dus cruciaal zijn.
 

Wat is er nodig

Door de censuur en uitstroom van kritische stemmen is er momenteel weinig betrouwbare informatie beschikbaar. Het is cruciaal dat hier aandacht voor komt in de humanitaire respons die nu tot stand komt. Deze informatie is namelijk cruciaal om een beeld te hebben van hoe het mensen door het land heen vergaat en om hen een stem te geven bij het vormgeven van een nieuwe toekomst voor Afghanistan. 

Investeringen in lokale media zijn ongelooflijk belangrijk, en daarnaast zijn er voor de korte termijn investeringen nodig die ervoor zorgen dat er veilige plekken beschikbaar zijn voor journalisten die bedreigd of achtervolgd worden.

In goede samenwerking met de ministeries van OCW en Buitenlandse Zaken en een netwerk van betrokken journalisten, hebben we uiteindelijk 27 journalisten met hun gezinnen (in totaal 97 mensen) in veiligheid kunnen brengen, waarvan er 79 in Nederland zijn aangekomen. Zij willen graag hun werk voortzetten. Wij blijven met hen in contact om te kijken hoe we hen verder kunnen helpen. Zoals door velen al benadrukt is de evacuatie helaas te laat op gang gekomen. Van onze lijst, samengesteld met Nederlandse media en journalisten, hebben we vijf Afghaanse journalisten helaas niet kunnen evacueren, meestal omdat zij niet in staat waren op tijd het vliegveld te bereiken. We vertrouwen erop dat het Ministerie alles op alles zal zetten om ervoor te zorgen dat ook deze mensen in veiligheid worden gebracht. Natuurlijk blijven ook wij in contact met journalisten en mediawerkers die zijn achtergebleven, en werken we eraan hen veilig te houden.