Guatemala
Januari 2024 was een beslissend moment voor de Guatemalteken om de democratie te herstellen, toen de nieuw democratisch verkozen president Bernardo Arévalo de León en vicepresident Karin Herrera aantraden. De afgelopen jaren heeft corruptie een belangrijke rol gespeeld in Guatemala en blijft het de persvrijheid beïnvloeden. Guatemala staat op plaats 127 van de 180 landen in de RSF Press Freedom Index.
Onder de twee vorige regeringen, die van Alejandro Giammattei (2020-2024) en Jimmy Morales (2016-2020), verslechterde de toch al erbarmelijke situatie op het gebied van persvrijheid. De afgelopen maanden stond de Guatemalteekse samenleving voor de uitdaging van een nieuw samengesteld regeringskabinet dat corruptie probeert aan te pakken, terwijl het werd geconfronteerd met een institutionele en gerechtelijke crisis onder leiding van het Openbaar Ministerie en de rechterlijke macht. De Europese Unie en de VS hebben sancties opgelegd aan ambtenaren van het Openbaar Ministerie, mensen in het congres en rechters voor hun deelname aan het dwarsbomen van de democratie.
Veel anticorruptie aanklagers, rechters en activisten verblijven in ballingschap terwijl de gerechtelijke vervolging tegen hen doorgaat. Journalisten hebben nog steeds te maken met bedreigingen, fysiek geweld en vervolging door de autoriteiten. Een goed voorbeeld is de gevangenisstraf van Jose Rubén Zamora, oprichter van de krant elPeriodico, in 2022, op beschuldiging van het witwassen van geld. De rechtbank herriep zijn gevangenisstraf van zes jaar eind 2023 en stelde de zitting uit. De regering spande deze zaak tegen hem aan vanwege de onthulling door zijn krant van corruptie in het hart van de regering van voormalig president Alejandro Giammattei.
In de afgelopen vijf jaar is de spanning en de zelfcensuur toegenomen, waarbij journalisten werden beschuldigd van het verspreiden van nepnieuws en het misleiden van het volk. Tegelijkertijd waren, en zijn, de georganiseerde misdaad en straffeloosheid grote problemen in Guatemala, wat verslaggeving heel gevaarlijk maakt. Het aan de kaak stellen van politieke of administratieve corruptie en verduistering leidt vaak tot bedreigingen en fysiek geweld.
De staat van persvrijheid
2023 was een dramatisch jaar voor de persvrijheid onder de regering van Alejandro Giammattei, die door de Internationale Commissie tegen straffeloosheid in Guatemala (CICIG) van de VN wordt beschuldigd van buitengerechtelijke executies in 2005. Giammattei en het Openbaar Ministerie vervolgden vele journalisten. Deze agressies en aanklachten tegen journalisten en mediakanalen werden grotendeels gepleegd door staatsagenten. Zowel lokale radio's als meer prominente media werden doelwit van persvrijheidsschendingen, omdat zij regelmatig illegale praktijken en corruptie aan de kaak stellen.
Een voorbeeld hiervan is d e zaak van Carlos Choc, een inheemse journalist uit Izabal, die tot twee keer toe werd aangeklaagd wegens uitlokking toen hij als lid van Prensa Comunitaria verslag deed van sociale demonstraties tegen het Zwitserse mijnbouwbedrijf Solway Investment Group. En tot slot de zaak van gemeenschapsjournaliste Norma Sancir, vervolgd door de gemeente Quiché. Zowel de zaken van Carlos Choc als Norma Sancir werden in januari 2024 gelukkig gesloten, waarbij deze journalisten onschuldig werden verklaard.
De nieuwe regering heeft aangegeven zich in te willen zetten om het Mechanisme ter Bescherming van Journalisten, dat in 2016 werd opgeschort, te hervatten. Ondanks de nieuwe democratische regering gaan de gerechtelijke pesterijen tegen journalisten gewoon door, omdat velen van hen nog steeds in ballingschap leven.
Kritische stemmen nemen toe
Hoewel journalisten in Guatemala die verslag doen van controversiële onderwerpen vaak worden aangevallen en geïntimideerd, neemt het aantal afwijkende stemmen toe. Het lokale Red Rompe el Miedo Guatemala (het lokale Break the Fear Network Guatemala) is in 2020 opgericht als initiatief van een groep maatschappelijke organisaties om gevallen van geweld tegen journalisten, sociale en maatschappelijke communicatoren te voorkomen en aan te pakken, en om andere acties ter verdediging van de vrijheid van meningsuiting te bevorderen. Free Press Unlimited heeft productiefondsen opgezet voor journalisten in Midden-Amerika, waaronder Guatemala, waar samenwerking tussen verschillende journalisten en mediakanalen wordt aangemoedigd en gezamenlijk onderzoek naar ondergerapporteerde onderwerpen wordt ondersteund.
Veiligheid van journalisten
Met Riesgo Cruzado, een programma van partner Fundación Latitudes uit El Salvador, ondersteunt Free Press Unlimited de veiligheid van journalisten en mediaprofessionals door middel van holistische veiligheidstrainingen. Journalisten uit Midden-Amerika, waaronder Guatemala, leren verschillende veiligheidsmaatregelen toe te passen, worden geholpen bij persoonlijke risico-inschatting en krijgen psychosociale en juridische ondersteuning. Het programma streeft ernaar een gunstig klimaat voor journalisten te creëren door middel van belangenbehartiging en samenwerking met lokale autoriteiten en verantwoordelijken. Deze combinatie van training en samenwerking creëert een groep goed getrainde journalisten die weerbaarder zijn tegen de gevaren die verslag doen in Midden-Amerika met zich meebrengen.
