Guatemala: een stap voor stap ontmanteling van de rechtsstaat
Vijandige uitlatingen, invallen in huizen en kantoren, willekeurige arrestaties, de onafhankelijke media in Latijns-Amerika lijden onder een massale repressie, en dwingen sommigen zelfs om vanuit ballingschap te werken. Hoe blijven ze overeind? In deze serie bespreken we de situatie in vier Latijns-Amerikaanse landen, met Manon Muti, programmacoördinator Latijns-Amerika. Vandaag: Guatemala.
Manon Muti heeft dagelijks contact met onze partners ter plaatse en coördineert de ondersteuning van onafhankelijke media in Latijns-Amerika. Ze ziet dat er een sterke autoritaire trend gaande is in Latijns-Amerikaanse landen, versterkt door de Covid-19 crisis. Dit is ook zichtbaar in Guatemala. In de RSF Press Freedom Index, staat het land op de 116e plaats van de 180.
Elk jaar maakt ARTICLE19 een rapport over de staat van de vrijheid van meningsuiting wereldwijd. Het rapport kijkt naar 25 indicators in 162 landen om elk een score toe te kennen op de staat van de vrijheid van meningsuiting in het land. Op een schaal van 1-100 scoort Guatemala 66. Daarmee is het land gemarkeerd als ‘minder beperkt’, een betere score dan haar buurlanden Venezuela, Nicaragua en El Salvador. Toch laten recente gebeurtenissen zien dat journalisten in Guatemala onder grote druk staan.
Manon Muti: “Er zijn veel bedreigingen en aanvallen gericht op de onafhankelijke media in Guatemala, met name naar journalisten die het aandurven om verslag te doen van corruptie. De toegang tot informatie voor journalisten is enorm beperkt en President Alejandro Giammattei voert een vijandige retoriek tegen de media. Tijdens het eerste jaar van de pandemie, sprayde hij letterlijk wat naar verluid disinfectant was, op journalisten tijdens een persconferentie.”
In november 2021 zei het Guatemalteekse Ombudskantoor zelfs dat het klimaat voor persvrijheid in het land verslechterde, “versterkt door de systematische aanvallen op journalisten.”
Repressieve omgeving
Journalisten in Guatemala werken in een steeds repressievere omgeving. Toen er protesten uitbraken tijdens de lockdown, werden die met geweld neergeslagen en beantwoord met buitensporige juridische vervolging. Alleen al in maart 2020 werden er 20.000 mensen vastgehouden in Guatemala, waarvan velen slechts hun huis verlieten om hun werk te doen. Dit geweld gaat hand in had met de voortdurende stigmatisatie van journalisten en activisten. President Alejandro Giammattei wenste zelfs hardop dat hij ‘de media in quarantaine kon zetten’, en beschuldigde veel journalisten van het brengen van fake news.
Daarnaast moet de rechtsstaat ook klappen incasseren. Guatemala nam haastig een ‘staat van calamiteit’ aan, wat gebruikt werd om journalisten op bepaalde plekken te weren en de toegang tot informatie te beperken. “De overheid heeft ook verschillende symbolen van het gevecht tegen corruptie en straffeloosheid ontmanteld. De belangrijkste anti-corruptie rechter, Gloria Porras werd ontslagen, en het hoofd van het Openbaar Ministerie, die Giammattei en andere hooggeplaatste overheidsfunctionarissen onderzocht voor corruptie, is uit zijn functie gezet. Dit is een zorgelijke ontwikkeling voor de rechtsstaat,” zegt Manon.
Ze vervolgt: “Er is een nieuwe wet die wacht op goedkeuring, genaamd de ‘NGO wet’. Als deze wet wordt aangenomen, is dit een bedreiging voor media organisaties die geregistreerd staan als NGO of als persvereniging. Dit omdat de wet het toestaat dat de Minister van Binnenlandse Zaken willekeurig NGO’s kan uitschrijven, wiens activiteiten beschouwd worden als ‘activiteiten die de openbare orde aantasten’. Het dwingt hen ook om al hun bronnen van buitenlandse financiering te openbaren.”
“Dit is een zorgelijke trend die zich in de hele regio voltrekt via het aannemen van ‘foreign agent’ wetten, en wetten tegen witwassen, die ingezet worden als een vorm van financiële surveillance vanuit de overheid gericht tegen kritische stemmen.”
Nieuwe strategieën
De autoriteiten wenden nieuwe strategieën aan om journalisten tot doelwit te maken. In Guatemala, en ook in andere Latijns-Amerikaanse landen, werden argumenten met betrekking tot ‘nationale veiligheid’ gebruikt tegen journalisten die proberen hun werk te doen. Het Guatemalteekse regime beschuldigd hen die verslag deden van, of informatie deelden over de pandemie in het land, van poging tot het destabiliseren van het land.
Manon geeft nog een voorbeeld van hoe wetten worden misbruikt om journalisten te stoppen: “Twee journalisten, Sonny Figueroa en Marvin del Cid, die corruptie schandalen onderzocht hebben, werden ervan beschuldigd psychologische en emotionele schade te hebben bezorgd aan de vrouwen van twee overheidsfunctionarissen. Naast dat zij gevangenisstraf riskeren, kunnen deze journalisten het parlement niet betreden, en kunnen daar dus ook geen verslag meer doen.”
Al deze signalen samen: het misbruik van de wet, het stap voor stap ontmantelen van instituties tegen corruptie, de in behandeling genomen wet tegen NGO’s, en het valse narratief tegen de media, laten zien dat persvrijheid en de Guatemalteekse democratie sterk bedreigd wordt.
Free Press Unlimited ondersteunt haar partners in Latijns-Amerika met institutionele financiering, om hen te helpen onderzoeksjournalistiek te promoten en onafhankelijk nieuws te blijven produceren in een context waar er weinig toegang is tot openbare informatie en er veel repressie en corruptie is.
Foto in header: Riesgo Cruzado/Moises Castillo.
