Een mijlpaal voor de persvrijheid in Somalië: een wet voor toegang tot informatie
Sinds 2015 werkt Ibrahim A. Mohamed als projectmanager bij de Media Association of Puntland (MAP) in het noordoosten van Somalië. Hij zet zich vol passie in voor de missie van MAP: het waarborgen van mediavrijheid, het professionaliseren van media en het beslechten van mediageschillen. En niet zonder resultaat. Door het harde werk van Ibrahim en zijn collega's is onlangs de wet voor toegang tot informatie - The Acces to Information Act - aangenomen. Een echte mijlpaal voor de persvrijheid in Somalië. Ibrahim vertelt ons waarom en deelt wat de nog bestaande risico's zijn.
Al meer dan zeven jaar steunt Free Press Unlimited het werk van MAP, dat zich opstelt als de schakel tussen journalisten en beleidsmakers in Puntland. Ze promoten persvrijheid en verdedigen het recht van journalisten om zonder angst nieuws te maken en brengen. In 2022 startte MAP een belangrijk advocacy project rond The Acces to Information Act, een belangrijk onderdeel binnen de Puntland Media Wet. Deze wet vormt de hoeksteen voor de toegang van journalisten tot overheidsinformatie en voorziet in een langdurig probleem dat al bestond sinds de oprichting van MAP in 2009. Ibrahim Mohamed van MAP benadrukt het belang van dit initiatief: “De Access to Information Act is het belangrijkste middel voor journalisten om toegang tot overheidsinformatie te krijgen, iets wat niet bestond sinds de oprichting van MAP.”
De noodzaak van toegang tot informatie
Voordat de wet werd aangenomen, was het informatielandschap in Somalië heel anders: er was geen toegang tot overheidsgegevens, waardoor journalisten hun waakhondfunctie niet goed konden uitoefenen. Ibrahim legt uit dat journalisten wel een poging konden doen om de overheid om informatie te vragen, maar altijd geweigerd werden. “Als het een gevoelige vraag was over een crisis of corruptie, was het antwoord nee. Ze willen niet dat journalisten de kans krijgen om hun wandaden bloot te leggen.” Hij geeft een voorbeeld: “Als een journalist naar een bepaalde overheidsfunctionaris gaat om informatie te vragen over een budget dat verkeerd is gebruikt, zal het ministerie de journalist vertellen dat deze informatie niet bestaat. Ze vertellen je zelfs dat je na je verzoek niet verder mag gaan met je onderzoek, waardoor je gedwongen wordt te stoppen met het schrijven van je artikel.”
In Somalië is de relatie tussen overheidsinstellingen en journalisten van oudsher gespannen. Deze spanning komt vaak voort uit een beperkt begrip van de cruciale rol die de media spelen in de samenleving. “In plaats van de media te erkennen als een waardevol instrument om het bestuur te versterken en transparantie te bevorderen, zien overheidsinstellingen de media vaak als een bedreiging. Journalisten hebben het recht om de overheid in de gaten te houden en ter verantwoording te roepen als dat nodig is. Dit is essentieel voor een democratie,” zegt Ibrahim.
Voortdurende uitdagingen
Gezien deze situatie is de goedkeuring van de Access to Information Act een historische mijlpaal: het stelt journalisten in staat om legaal informatie op te vragen bij de overheid. De vervolgvraag die MAP zich stelt is: hoe ziet de implementatie eruit?
"De klus is nog niet geklaard,” legt Ibrahim uit. “We proberen onze journalistieke gemeenschap zoveel mogelijk te informeren. Ze moeten het proces van het opvragen van informatie volledig begrijpen. Aan de andere kant moet de minister van Informatie, met wie we nauw samenwerken, de 21 ministeries informeren.”
Elke fout van onze kant kan langdurige gevolgen hebben en zal herhaaldelijk worden gebruikt door zowel staats- als niet-staatsactoren om de media te ondermijnen, ongeacht of het direct verband houdt met deze wet. Daarom zijn we dag en nacht bezig met het creëren van bewustwording rondom de procedure.
Wat MAP probeert te voorkomen is dat een journalist of media-instelling een verzoek om informatie indient, maar niet de juiste procesroute volgt. Ibrahim: “Elke fout van onze kant kan langdurige gevolgen hebben en zal herhaaldelijk worden gebruikt door zowel staats- als niet-staatsactoren om de media te ondermijnen, ongeacht of het direct verband houdt met deze wet. Daarom zijn we dag en nacht bezig met het creëren van bewustwording rondom de procedure. We begrijpen de ernstige gevolgen van misstappen, vooral omdat journalisten toegang krijgen tot gevoelige informatie. Nu we deze kritieke fase hebben bereikt, zijn we vastbesloten om ervoor te zorgen dat we onze verantwoordelijkheden nakomen, zodat we niet met spijt zullen terugkijken.”
Constante wisselingen in sleutelposities
Een andere uitdaging voor MAP is de wisseling van sleutelposities binnen de overheid, met name functies zoals de politiecommissaris, op wie MAP vertrouwt voor de bescherming en veiligheid van journalisten. “Onze inspanningen voor belangenbehartiging verliezen vaak momentum wanneer er een verandering plaatsvindt in zulke cruciale posities. Als MAP en de politie het bijvoorbeeld eens worden over een actieplan voor de veiligheid van journalisten, wordt het plan onbruikbaar als de politiecommissaris wordt ontslagen. We moeten dan in gesprek gaan met de nieuwe commissaris en vaak weer van voren af aan beginnen. Het gevolg is dat overeenkomsten die niet wettelijk bindend zijn, tijdens de wisseling van sleutelposities vaak sneuvelen,” legt Ibrahim uit.
We moeten het belang van toegang tot betrouwbare informatie op de agenda houden.
“Daarom moeten we het belang van toegang tot betrouwbare informatie op de agenda houden”, zegt hij. “Vooral omdat de regering geen archieven bijhoudt. Dit verzekert hen ervan dat er geen bewijs is van corruptie. Het betekent ook dat de geschiedenis en gesprekken over ons werk in het pleiten voor betere mediawetten en persvrijheid altijd wegvallen als er een verandering in positie is. Want als er geen documentatie is, moet je opnieuw beginnen. Dat kost veel energie en blijft een doorlopend proces dat jaren kan duren,” zegt Ibrahim.
Veerkracht wint
Ibrahim vertelt verder: “We weten dat het werk dat we doen niet gemakkelijk is. We hebben het geluk dat we al ervaring hebben met het hervormen van de Puntland Media Wet. De regering probeert ons te ontlopen, maar als we eenmaal bij elkaar zijn, weten ze dat ze ons niet kunnen negeren. We proberen ze verantwoordelijk te houden voor hun daden. Het aannemen van deze Acces to Information Act bewijst dat het toch mogelijk is.”
Ondanks de uitdagingen en voortdurende beproevingen die MAP moet doorstaan, zijn ze vastbesloten: ze zullen blijven vechten voor persvrijheid in Somalië. “Er zal geen engel uit de lucht vallen om ons uit deze situatie te halen. Dus wie zal Somalië redden als onze eigen mensen niet bereid zijn om het risico te nemen?” zegt Ibrahim met een glimlach op zijn gezicht.
Image credit: Mohamed Dahir, MAP Chair (second from the right), poses for a photo with the Puntland Deputy Police Commissioner (wearing a blue hat and police uniform), Puntland’s Minister of Information (second from the left), and the Director General of the Puntland Ministry of Information (first on the right, wearing a blue suit). The photo was taken outside the venue of MAP’s Annual 2024 Conference, held in November to promote the safety and protection of journalists, in collaboration with Free Press Unlimited.
