De strijd tegen straffeloosheid: van Slowakije tot Pakistan
Vorige week werd bekend dat het hooggerechtshof in Slowakije de vrijspraak van zakenman Marián Kocner herroept. Hij wordt ervan verdacht de opdrachtgever te zijn geweest van de moord op journalist Ján Kuciak en zijn verloofde Martina Kušnírová in 2018. Goed nieuws voor de strijd tegen straffeloosheid voor geweld tegen journalisten.
Het project ‘A Safer World For The Truth’ van Free Press Unlimited, Committee to Protect Journalists (CPJ) en Reporters Without Borders (RSF) onderzoekt cold cases van moorden op journalisten en probeert de daders voor het gerecht te krijgen. Deze week werd een nieuw onderzoek gepubliceerd: Breaking the Silence: An investigation into the murder of Zubair Mujahid. Met onderzoeker Jos Bartman bespreken we het nieuws rondom de zaak in Slowakije, en het nieuwste onderzoek.
Je hebt net de (online) persconferentie over het rapport achter de rug in Pakistan. Hoe was dat?
“De persconferentie was erg geslaagd. Er waren veel journalisten aanwezig, en ook de familie en hun advocaat waren erbij. Zij waren zelfs na 13 jaar nog heel strijdbaar. Het feit dat er in ons onderzoek ernstige fouten zijn gevonden in het politie onderzoek, en internationale persvrijheidsorganisaties een heropening eisen, wordt heel serieus genomen en breed in de Pakistaanse media besproken.”
Wat zijn je verwachtingen van de impact van dit onderzoek?
“Het idee achter de publicatie is dat we publieke aandacht voor de zaak genereren. De familie van Zubair Mujahid gaat namelijk naar het hooggerechtshof in Sindh om een petitie in te dienen waarin we vragen de zaak te heropenen. Als er publiek debat is, geeft dat het belang aan aan het hooggerechtshof, voor wie het ook belangrijk is te weten wat er in de samenleving speelt. Het is alleen moeilijk te meten in hoeverre de rechterlijke macht dit meekrijgt. Maar zelfs als het nooit iets wordt met deze zaak is het nog steeds een krachtig statement. We duiken er weer in, we zijn het niet vergeten. De advocaat zei ook: ‘Ik doe vaak mensenrechtenzaken die compleet uitzichtloos zijn, maar je moet het toch doen, want waarschijnlijk bezorg je de daders toch een aantal nachtmerries’.
De zaak rondom Ján Kuciak en Martina Kušnírová is nog in volle gang. Wat betekent het nieuws dat de vrijspraak van verdachte Marián Kocner is herroepen voor jou?
“Dat is zeker goed nieuws. Er zijn eind 2019 en september 2020 al twee mensen veroordeeld, een tussenpersoon en de schutter voor respectievelijk 15 en 25 jaar cel. Maar de intellectuele dader nog niet, en dat is ook erg typisch voor moorden op journalisten. Die worden goed uitgedacht. Het zijn politieke moorden met wazige relaties tussen degen die de moord uitvoert, en degene die de opdracht geeft.
Dat speelt ook een belangrijke rol bij A Safer World For The Truth. In onze onderzoeken naar cold cases in tot nu toe Pakistan en Mexico gaan we op zoek naar wie de daadwerkelijke opdrachtgever is geweest, daar zijn we het meest in geïnteresseerd. Je hebt natuurlijk degene die de trekker overhaalt en die moet ook zeker gestraft worden, maar het gaat uiteindelijk om de politiek en criminaliteit die er achter zit, het brein achter een moord. Om zover te komen is heel moeilijk en gebeurd eigenlijk nauwelijks. Dus het feit dat het in Slowakije nu misschien wel lukt is positief.”
Heeft dat misschien ook te maken met dat dit een zaak is in een land dat lid is van de EU?
“In landen als Mexico en Pakistan is de kans in ieder geval nog veel kleiner dat je de opdrachtgever van een moord op een journalist kunt vinden. Het feit dat het zover gekomen is met de zaak in Slowakije, dat het hooggerechtshof zegt ‘jij komt niet vrij, we gaan door’, dat zegt iets over het functioneren van die instituties. Er zijn vast tekortkomingen, maar hier lijkt in ieder geval een redelijk onderzoek gaande te zijn geweest. Er zitten mensen vast, en het proces rondom de intellectuele dader is nog gaande. In het geval van Pakistan en de moord op Zubair Mujahid was er echt niets.”
Wereldwijd nemen bedreigingen en aanvallen op journalisten toe. Hoe kan de strijd tegen straffeloosheid, en jullie onderzoeken van cold cases, deze trend tegengaan?
“Wij werken aan het topje van de ijsberg, er zijn nog veel meer misdaden tegen journalisten, die soms ook aan een moord voorafgaan. De meeste journalisten worden ook niet vermoord ómdat ze iets schrijven, maar omdat ze niet stóppen met schrijven.
Een journalist bedreigen of vermoorden is vaak een misdaad wat de dader niks kost, dat kun je in veel landen gewoon vrijuit doen. Door cold cases aan te pakken en daar progressie mee te boeken, kun je een signaal afgeven. Zelfs met dit soort verjaarde zaken kan er nog nieuw bewijs gevonden worden dat de zaak nieuw leven inblaast, en waardoor de daders uiteindelijk toch terecht staan. In het geval van de zaak rondom Ján Kuciak en zijn verloofde kan de veroordeling van de intellectuele dader een krachtige boodschap zijn voor journalisten en voor degenen die journalisten juist bedreigen. Er volgen consequenties. Ik hoop dat dit ook het geval is met het onderzoek in Pakistan: dat ook jaren later straffeloosheid nog omgezet kan worden in gerechtigheid.”
Lees het onderzoek ‘Breaking the Silence: An investigation into the murder of Zubair Mujahid’ hier.
Wereldwijd nemen bedreigingen en aanvallen op journalisten toe. De daders moeten bestraft worden. Free Press Unlimited strijdt tegen straffeloosheid voor geweld tegen journalisten. Steun ons! Doneer nu.
Studio Free Press Matters over straffeloosheid
Bekijk de aflevering van Studio Free Press Matters waar Jos Bartman en projectleider Saskia Baas langskwamen bij Ruth Kronenburg om te praten over het project A Safer World For The Truth, en de publicatie van hun allereerste onderzoek: The murder of Regina Martínez Pérez: An opportunity for justice.
(In het Engels)
