Journalist Johanna Vehkoo over haar vijf jaar durende juridische strijd in Finland

Johanna Vehkoo, medeoprichter van de Finse onderzoeksjournalistieke site Longplay, werd door voormalig politicus Junes Lokka aangeklaagd wegens smaad nadat ze hem in 2016 op Facebook had beschuldigd van racisme. Ze praat met ons over haar ervaringen tijdens het proces, en de nasleep en de impact ervan op de journalistiek in Finland.

"Deze hele ervaring had ernstige gevolgen voor mijn vermogen om als freelancer te werken en veroorzaakte reputatieschade en financiële druk. De opluchting toen de aanklacht na vijf jaar werd ingetrokken, was enorm."

Haar zaak wordt nu gezien als een voorbeeld van een SLAPP, een Strategic Lawsuit Against Public Participation, maar tijdens het proces werd het niet als zodanig herkend. SLAPP's zijn een steeds groter wordend probleem. Het zijn pogingen om journalisten te intimideren en het zwijgen op te leggen door middel van langdurige en dure rechtszaken die vaak ongegrond zijn.
 

Kun je meer vertellen over de gevolgen van de rechtszaak en hoe dit je persoonlijk en professioneel heeft beïnvloed?

"Als freelancer had ik moeite om werk te vinden. Door veelvuldig ziekteverlof als gevolg van uitputting en later een depressie, kon ik een aantal maanden niet werken. Het werd onmogelijk om de inkomstenderving te berekenen, gezien de opdrachten die ik miste en die ik had kunnen krijgen als dit niet was gebeurd. Op een gegeven moment vreesde ik al mijn spaargeld op te moeten maken en mijn bezittingen te moeten verkopen om mezelf nog te kunnen verdedigen. Het doorzetten van de zaak tot aan het Hooggerechtshof was niet alleen belangrijk om een deel van mijn financiën terug te krijgen, maar ook om mijn onschuld en reputatie hoog te houden tegen de strafrechtelijke aanklacht."

De term "SLAPP" werd nog niet gebruikt in Finland, maar nu wel. Hoe denk je dat jouw zaak heeft bijgedragen aan de bewustwording over SLAPP's in het land?

"Voorheen was de term SLAPP vrijwel onbekend en afwezig in openbare debatten of discussies in de media. Maar nadat de aanklacht tegen mij was ingetrokken en het Hooggerechtshof in mijn voordeel had beslist, begon de media aandacht te besteden aan SLAPP's als fenomeen. Daarop volgden zaken die duidelijk maakten dat Finland wel degelijk te maken heeft met SLAPP-zaken, die vooral journalisten treffen. Het is ontmoedigend om de pogingen van Finland te zien om SLAPP-wetgeving binnen de EU te belemmeren. Er is een gebrek aan bewustzijn en aan wettelijke bescherming. Het is van cruciaal belang om SLAPP's in ons land verder te bespreken en personeel van justitie te trainen. 
 

Wat voor soort steun heeft je geholpen tijdens de juridische procedure?

"Toen ik in eerste instantie hulp zocht nadat ik was aangeklaagd, stuitte ik op een muur. De Finse journalistenvakbond en mijn persoonlijke rechtsbijstandverzekering konden niet helpen vanwege de strafrechtelijke aard van de zaak. Omdat ik freelancer ben, had ik geen steun van mijn werkgever. Gelukkig vond ik internationale steun via Free Press Unlimited, wat een redding was en van doorslaggevend belang om de zaak voor het Hooggerechtshof te brengen.

De journalistenvakbond vond wel een creatieve manier om mij te steunen tijdens de rechtszaak. Een politieke cartoonist tekende een stuk dat gerelateerd was aan mijn rechtszaak en veilde het op social media. De Journalistenbond meldde zich als hoogste bieder en gaf me het geld van de veiling. Het was een slim en ondersteunend gebaar. De geveilde tekening hangt nog steeds aan de muur in hun kantoor.

Nadat mijn zaak was gesloten, gaf de journalistenvakbond me ook een prijs voor vrijheid van meningsuiting. Deze prijs is vooral belangrijk omdat hij een geldelijke beloning inhoudt. doordat ik door de jarenlange strijd met een aanzienlijk inkomensverlies te maken had, is deze financiële steun van groot belang. Bovendien is het krijgen van erkenning binnen de journalistengemeenschap van onschatbare waarde."
 

Wat gebeurde er nadat de zaak was geseponeerd?

"Mijn zaak bracht een gebrek aan het licht in manieren om journalisten in deze situatie te ondersteunen, daarom werd er een stichting opgericht die (financieel) gesteund wordt door verschillende mediabedrijven. Deze stichting biedt juridische en psychosociale ondersteuning aan journalisten die te maken krijgen met juridische aanvallen. Deze oprichting was cruciaal. Hoewel het mij niet kon bijstaan in de vroege stadia van mijn juridische strijd, is het enorm nuttig geweest voor anderen die in soortgelijke situaties volgden.

Mijn zaak ging niet alleen over mijn vrijheid van meningsuiting, maar over die van iedereen. Deze rechtszaak is erkend als de belangrijkste jurisprudentie op het gebied van politieke vrijheid van meningsuiting in Finland in de jaren 2000. Het is een precedent dat iedereen aangaat, niet alleen journalisten. Ik wist dat slechts ongeveer 5% van de zaken doorgaat naar het Hooggerechtshof en dat het samenstellen van een goede aanvraag aanzienlijke kosten met zich meebracht. Het was echter cruciaal om te voorkomen dat iedereen aangeklaagd kon worden voor het aan de kaak stellen van extremisme of racisme."

Klopt het dat je maar de helft van de juridische kosten terugkreeg?

"Het Hooggerechtshof vond de kosten van mijn advocaten buitensporig en besloot dat de staat slechts ongeveer de helft van de juridische kosten zal vergoeden, wat verrassend was. In zaken over complexe kwesties op het gebied van vrijheid van meningsuiting is het essentieel om advocaten in te huren die gespecialiseerd zijn in dergelijke zaken. Zonder een goede advocaat had ik de zaak niet tot aan het Hooggerechtshof kunnen doorzetten. Het lijkt oneerlijk om iemand die ten onrechte is aangeklaagd te belasten met zulke hoge kosten."

Hoe zie je het landschap van de journalistiek in Finland verandered na de beslissing in jouw zaak? Denk je dat journalisten zich hierdoor zekerder zullen voelen in hun werk?

"Ik hoop het. Zelfs na de uitspraak van het Hooggerechtshof zag ik dat journalisten het moeilijk leken te vinden om racistische uitingen te benoemen. Toch is het van groot belang om racisme te benoemen, want geen enkele racistische politicus zal toegeven dat zijn uitspraken racistisch zijn. Mijn aanklacht en de beslissing van de lagere rechtbanken om mij schuldig te bevinden lijken deze kwestie alleen maar erger te maken. Hoewel ik alleen maar de waarheid sprak, werd ik door het eerste vonnis toch schuldig bevonden.

Maar nu is de beslissing van het Hooggerechtshof algemeen bekend binnen de Finse journalistengemeenschap. Daarom waren we deze zomer en herfst getuige van uitgebreide politieke debatten over racisme in Finland, vooral in politieke toespraken. Voor het eerst heb ik gezien dat journalisten aan de orde stelden hoe ze in het verleden te voorzichtig waren met het aan de kaak stellen van racisme. Hoewel ze niet altijd naar mijn zaak verwijzen, geloof ik dat deze beslissing de sfeer aanzienlijk heeft beïnvloed en de vrijheid om de waarheid te spreken heeft versterkt."
 

Wat hoop je dat de erfenis van jouw zaak zal zijn voor de journalistiek en de vrijheid van meningsuiting in Finland en daarbuiten?

"Ik hoop op hervormingen binnen het rechtssysteem, hoewel ik daar nog geen tekenen van zie. Ik streef naar veranderingen in de manier waarop smaadzaken worden behandeld door politie en justitie. Tijdens deze juridische strijd schreef ik het boek "Het proces". Het boek was bedoeld om te onthullen wat er niet werd gezegd in deze geruchtmakende zaak, om het complete verhaal te presenteren en te wijzen op het SLAPP-element van de zaak. Recent academisch onderzoek naar smaadzaken in Finland sluit aan bij de bevindingen van mijn boek en benadrukt de willekeur bij het vervolgen van deze zaken.

Er zijn alarmerende gevallen waarin ernstige smaadzaken, met haatzaaiende uitlatingen tegen minderheden, niet worden onderzocht, terwijl schijnbaar triviale zaken wel worden behandeld. Deze ongelijkheid is onaanvaardbaar. Ik pleit voor hervormingen van de smaadwetgeving die het vertellen van de waarheid niet bestraft. Het is niet te rechtvaardigen om waarheidsgetrouwe uitspraken strafbaar te stellen, zoals ik heb gedaan. Zelfs als Finland de smaadwetten niet helemaal afschaft, zou het ze moeten aanpassen om degenen die de waarheid spreken te beschermen. Deze zaak zou mensen moeten aanmoedigen om vrijuit te discussiëren over onderwerpen als extreem-rechts, haar tactieken en racistische taal zonder bang te hoeven zijn voor juridische gevolgen."

Lees meer over Reporters Respond