Een verhaal uit Kyiv: interview met Oekraïense journalist Maryna Ansiforova

Tijdens een ontmoeting via Zoom zit Maryna op haar bed met een kopje thee in haar handen. Eerst praten we over het weer, zoals men doet onder normale omstandigheden (het is koud waar ze is: 7 graden Celsius). Dit zijn echter geen normale omstandigheden - Maryna's land is al drie maanden in oorlog na de Russische invasie van Oekraïne op 24 februari 2022.

"Het zijn heel moeilijke tijden voor ons Oekraïners; journalisten en burgers", zegt ze als ik haar vraag hoe het met haar gaat. "We hebben over deze oorlog gesproken voordat de Russische invasie begon, en het leek alsof 50% van de mensen zei: ‘Oh, er zal niets gebeuren. Ze lopen gewoon rond onze grenzen omdat ze willen dat we bang voor ze zijn.' En een ander deel zei dat ze geloofden dat er een invasie zou plaatsvinden.”

Nadat de invasie was begonnen, kon Maryna niet beslissen of ze moest vertrekken. Ze verbleef in een klein dorpje op 20 kilometer van Kyiv, maar is van plan over een paar weken naar Kyiv te verhuizen.

Is dit al een tijdje je plan?
“Nou, meer nog nu veel Russische troepen zijn weggetrokken uit de regio Kyiv. We zullen zien hoe het zal gaan. Het hangt ook af van de situatie in de Donbas-regio, omdat experts zeggen dat als ze een soort strategische overwinning behalen in de Donbas-regio, ze kunnen terugkeren naar Kyiv. Daarom weet ik nu niet wat ik moet doen. Misschien besluit ik ergens anders heen te verhuizen, misschien naar West-Oekraïne. Maar eerlijk gezegd ben ik er niet klaar voor. Ik ben mentaal niet klaar om te verhuizen. Veel van mijn vrienden, en veel van mijn collega's in andere landen, nodigden me uit en zeiden: het is oké, je kunt hier blijven, maar dat kan ik niet accepteren. Misschien doe ik dat over een paar weken of maanden. Maar op dit moment kan ik dit voor mezelf niet accepteren, want als je een journalist bent of als je een Oekraïens staatsburger bent, heb je het gevoel dat dit jouw land is en dat je hier zou moeten zijn.

Maar ik veroordeel andere mensen die vertrekken niet. Zoals mijn zus die in Irpin woonde maar naar Italië vertrok om deel te nemen aan speciaal woonprogramma. Oh mijn god, ik kan me gewoon niet voorstellen hoe moeilijk het voor haar was om weg te gaan.”
 

En hoe is het met betrekking tot toegang tot betrouwbare informatie? Weet je waar je betrouwbare informatie kunt krijgen?
“Het is moeilijk om echt goede, betrouwbare informatie te krijgen. Een van de redenen is dat Oekraïne niet veel geld heeft om in een stroom van informatie te steken die helpt om te laten zien en uit te leggen wat hier aan de hand is. We hadden ook ongeveer tien grote mediakanalen in Oekraïne, en nu hebben ze besloten om dat tot één kanaal te maken dat de enige informatie output is geworden om al onze burgers te informeren. Maar het is in het Oekraïens, niet in het Russisch of in het Engels. Daarom hebben veel mensen, vooral buitenlanders, moeite om te begrijpen wat er aan de hand is.

We hebben echt informatie in verschillende talen nodig, want er zijn Russische bevolkingsgroepen in verschillende landen, zoals Litouwen. Ik had een kennis uit Litouwen die oorspronkelijk uit Rusland komt, en hij zegt dat het zo moeilijk is om te begrijpen wie ongelijk heeft en wie gelijk heeft. Hij zegt dat hij nog steeds niet zeker weet of het niet de Oekraïners zijn, want als hij artikelen ziet die schrijven over de Russische bezetters die dit of dat doen, zal hij niet eens beginnen om deze te lezen omdat bezetters geen neutraal woord zijn en daarom denkt hij dat deze media hier niet eerlijk over kunnen zijn.”
 

Hoe reageer je hierop?
“Ik probeer hem uit te leggen dat voor ons, zij bezetters zijn, er is geen neutraal of niet neutraal. Ze zijn bezetters omdat ze ons land zijn binnengevallen. Het betekent niet dat we propaganda aan andere mensen proberen te verkopen, voor ons zijn het echt bezetters. En als je denkt dat het Oekraïense volk veel media met propaganda heeft, laten we dan bronnen lezen die niet Russisch of Oekraïens zijn om een eerlijk beeld van de situatie te krijgen. Maar hij wordt omringd door al deze Russische propaganda in verschillende media. Ik zeg dan dat hij andere bronnen moet lezen om een duidelijke, transparante mening over de situatie te hebben.

Maar Rusland geeft miljoenen dollars uit om enorme invloed in verschillende landen te hebben op de informatiestroom. Toen er een bomaanslag was, had Rusland al op Twitter alle informatie geplaatst over wie het naar eigen zeggen had gedaan. Oekraïne heeft dat potentieel niet, daarom is het heel moeilijk om de situatie uit te leggen aan iemand als mijn Russische kennis.”
 

Met Media Lifeline Ukraine werkt Free Press Unlimited aan het verbeteren van de veiligheid van journalisten en toegang tot betrouwbare informatie in en rond Oekraïne. Wat zou volgens jou journalisten in de regio op dit moment echt helpen om hun werk te doen?
“Ik zie dat veel van mijn collega's niet kunnen werken. Veel media zijn gesloten omdat mensen naar andere landen zijn verhuisd, of omdat ze voor hun gezin moeten zorgen, bijvoorbeeld. Dus ik denk dat alle organisaties die de mogelijkheid hebben om Oekraïense journalisten van middelen te voorzien, dit moeten doen om hen zo te helpen hun werk voort te zetten, want nu blijven veel van mijn collega's ondanks alles schrijven, maar gratis. En het belangrijkste zijn dan de regionale journalisten, die bevinden zich in een nog slechtere situatie omdat ze niet de bescherming hebben van grotere mediaorganisaties die nog opereren.”
 

In 2017 won je de Free Press Award voor Nieuwkomer van het Jaar. Wat heb je sindsdien gedaan?
“Ik ben verslaggever geweest voor een juridisch platform, voornamelijk voor het financiële programma ‘Ons geld met Denys Bihus’ dat we hadden. De tv-presentator van dit programma, Denys Bihus, zit nu in het leger in de regio Kyiv, als burger. Andere journalisten maken nu zijn programma's en zetten zijn werk voort. In 2020 besloot ik om de aanbesteding van veelal overheidsaanbestedingen te analyseren, zoals de aanleg van wegen waarvoor een enorm budget was uitgetrokken. Omdat hier zoveel publiek geld mee gemoeid is, is het belangrijk om het gebruik van deze fondsen te na te gaan, om te zien of de fondsen goed werden gebruikt.

En toen, anderhalf jaar later, stapte ik over naar compliance en corporate intelligence. De oorlog veranderde onze doelen en we concentreerden ons onder meer op Russische jurisdictie en sancties. Veel bedrijven uit verschillende landen die op de een of andere manier met de Russen te maken hebben, begrijpen dat zakendoen met Rusland nu problematisch is, en ze zijn op zoek naar de juiste manier om deze relaties te verbreken. En wij helpen hen daarbij door data over Russische corrupte en criminele netwerken te onthullen en te analyseren.”
 

Op welke andere manieren doen Oekraïense journalisten hun werk nog?
“Eigenlijk doen veel journalisten nu dit soort onderzoek naar Russische connecties om Oekraïne te helpen. Maar velen van hen rapporteren ook over wat er in verschillende regio's gebeurt en welke misdaden Russische soldaten begaan, bijvoorbeeld in Bucha. En sommigen rapporteren over de legertechnieken en -strategieën, wat erg handig is.

Iedereen heeft het erg druk met zijn werk en is erg betrokken. Maar helaas hebben veel journalisten die in deze door Russische troepen bezette gebieden blijven het erg moeilijk. Toen Russische soldaten Kherson hadden ingenomen, gingen ze op zoek naar de activisten, journalisten en politici die zich tegen hen verzetten. Een kennis van mij moest onderduiken en was een paar dagen vermist, zijn vrienden konden hem niet bereiken. De Russen zochten zelfs contact met zijn broer om hem te vinden. Gelukkig kon hij wegkomen. Het is krankzinnig."
 

Hoe gaan jij en anderen ermee om?
“Soms probeer ik al deze slechte dingen uit mijn hoofd te duwen en gewoon iets te leren of te lezen als afleiding, want het is heel moeilijk om mee te leven en al die pijn de hele tijd van binnen te voelen. Mijn vrienden proberen ook te gaan wandelen of sporten, gewoon om mentaal voor zichzelf te zorgen.”


Wat is de spirit van de Oekraïeners op dit moment?
“Ik denk dat ongeveer 90% van de Oekraïense bevolking gelooft dat Oekraïne zal winnen. Maar de vraag is wat de overwinning zal zijn. Alleen de grenzen zoals ze waren voor 24 februari? Of zullen we winnen in deze enorme Donbas-strijd, of de Krim heroveren? We weten het nu niet, maar iedereen gelooft dat we zullen winnen."
 

En hoe zie je de situatie zich verder ontwikkelen in de nabije toekomst?
“We wachten op iets dat de zaken zal veranderen, om eerlijk te zijn. We zien dat vanwege de sancties veel Russische zakenlieden niet tevreden zijn met deze situatie. Het is een hoop dat zij snel zullen proberen de situatie in hun land te veranderen, want onze mensen blijven sterven en het is heel moeilijk om dat te beseffen. We geloven niet meer in de Russische burgers. Aan het begin van dit alles waren we er zo zeker van dat ze hun machthebbers zouden blijven laten zien dat dit niet oké is.

Toen de invasie een paar dagen bezig was in de regio Kyiv, probeerden we alle gedode Russische soldaten te identificeren via een Oekraïens Telegram-kanaal waar we foto's en identiteitsinformatie plaatsten. Dan schreven we hun families met een foto en verificatie van de soldaat om hen te laten zien wat er gaande is. We waren er zeker van dat ze van gedachten zouden veranderen. Dat ze zouden zeggen: ‘We moeten iets doen’. Maar ze zeiden: 'Oh, het is gewoon zijn werk en jullie zijn nazi's en dit is nep'. Ze geloofden niet dat hier soldaten werden gedood. Na een tijdje geloofden ze wel dat er soldaten werden gedood, maar zeiden ze dat het bij de missie hoorde.

Zelfs onze familieleden geloven ons niet. Ik heb een broer in Belarus, waar ik geboren ben, en ik heb geprobeerd hem te vertellen wat hier aan de hand is. En hij vraagt; ‘Is dit niet nep? Want ik geloof het niet’. Het is echt hartverscheurend.”