Nieuw rapport bevestigt toename van SLAPP-zaken in Europa: een serieuze bedreiging voor persvrijheid

Strategic Lawsuits Against Public Participation (SLAPP's) worden in heel Europa steeds vaker gebruikt om journalisten, mensenrechtenverdedigers en maatschappelijke organisaties het zwijgen op te leggen. Deze rechtszaken worden vaak ingesteld door rijke en machtige actoren om kritische stemmen te intimideren, onder druk te zetten en hen het zwijgen op te leggen. In 2023 werd bijna de helft van de rechtszaken aangespannen door bedrijven en zakenmensen, en meer dan een derde door politici. 

“SLAPP's brengen niet alleen schade toe aan hun doelwitten, ze zijn een bedreiging voor onze democratie als geheel. Door SLAPP’s wordt ons recht op toegang tot betrouwbare informatie in gevaar gebracht.”zegt Emma Bergmans, senior beleidsadviseur bij Free Press Unlimited en lid van de stuurgroep van CASE.

Zaken van algemeen belang 

In 2023 hadden SLAPP-zaken betrekking op een breed scala aan onderwerpen van algemeen belang, maar verreweg de meest voorkomende waren gerelateerd aan corruptie (36%), gevolgd door milieukwesties (16%). Deze onderwerpen raken direct aan kwesties van groot maatschappelijk belang. “Corruptie ondermijnt democratische processen, schaadt het vertrouwen in instellingen en kost samenlevingen vaak miljarden euro’s. Milieukwesties hebben gevolgen voor de gezondheid, veiligheid en leefomgeving van huidige en toekomstige generaties. Het is van cruciaal belang dat journalisten over deze onderwerpen kunnen rapporteren om machtsmisbruik aan het licht te brengen. Als journalisten hun werk niet kunnen doen door juridische druk, wordt hun rol als waakhond van de democratie in gevaar gebracht. Zonder hun werk blijft dit onrecht onzichtbaar en ontbreekt het aan de transparantie die nodig is om verandering te bewerkstelligen.” laat Bergmans weten. 

SLAPP's in Nederland

Hoewel er in 2023 een opmerkelijk hoog aantal SLAPP's zijn gesignaleerd in Italië, Roemenië, Servië en Turkije, onderstreept het rapport dat het probleem wijdverspreid is in heel Europa. In 2023 breidde de lijst met landen waar SLAPP's voorkomen zich uit: CASE heeft nu SLAPP rechtszaken geïdentificeerd in 41 landen in Europa. Ook Nederland komt voor in de lijst met landen waar SLAPP's zijn geïdentificeerd, CASE signaleerde hier 12 zaken. Free Press Unlimited deed in April 2024 onderzoek naar juridische druk en SLAPP's in Nederland en concludeerde dat de impact van juridische druk op Nederlandse media veelal onzichtbaar blijft en wordt onderschat. In het onderzoek komt naar voren dat de toenemende juridische druk op en SLAPP's tegen media en individuele journalisten in Nederland leidt tot zelfcensuur en psychische en financiële druk, met name op freelance journalisten en kleinere media. Ook stelde Free Press Unlimited dat de huidige Nederlandse wetgeving onvoldoende bescherming biedt tegen SLAPP zaken.

Inmiddels heeft de Nederlandse overheid een wetsvoorstel uitgewerkt voor de implementatie van de Europese anti-SLAPP richtlijn. Vorige maand deelde de Nederlandse anti-SLAPP werkgroep haar zorgen over dit wetsvoorstel, die in haar huidige vorm onvoldoende bescherming biedt aan doelwitten van SLAPP zaken.

“Als er geen scherpere implementatie komt, zal het afschrikwekkende signaal aan machtige actoren die een zaak aanspannen verloren gaan. Hiermee wordt de Nederlandse journalistieke gemeenschap niet beschermd", aldus Bergmans.

De weg vooruit

SLAPP's vormen een ernstige bedreiging voor de democratie en de vrijheid van meningsuiting. Dit rapport roept beleidsmakers, maatschappelijke organisaties en mediaorganisaties op om aan te dringen op een krachtige implementatie van anti-SLAPP maatregelen in heel Europa. Zonder sterkere bescherming zal onze toegang tot betrouwbare informatie in gevaar worden gebracht door diegenen die kritische stemmen het zwijgen willen opleggen.

Lees hier het CASE rapport (Engels):