Statement: actie nodig tegen juridische intimidatie en SLAPPS

Juridische intimidatie en SLAPP's (Strategic Lawsuits Against Public Participation) zijn pogingen om publieke waakhonden te intimideren en het zwijgen op te leggen door middel van langdurige en dure rechtszaken door het starten van ongegronde rechtszaken. Deze bedreigingen zijn meestal gericht tegen actoren uit het maatschappelijk middenveld die deelnemen aan publieke debatten, zoals mensenrechtenactivisten, klokkenluiders, klimaatactivisten en zelfs academici in het algemeen. Onder het mom van het zoeken naar gerechtigheid of het beschermen van hun rechten, zijn degenen die deze rechtszaken aanspannen er alleen maar op uit om hen te beroven van hun middelen (tijd en geld) en hen te dwingen tot zelfcensuur.

Deze misbruiktactieken zijn een zeer effectieve manier geworden om afwijkende meningen te onderdrukken en de toegang van het publiek tot waarheidsgetrouwe informatie te beperken. Misschien wel het bekendste voorbeeld van SLAPP's is de zaak van de Maltese journaliste Daphne Caruana Galizia, tegen wie op het moment van haar dood 47 smaadzaken liepen. Soortgelijke intimidatietactieken vinden ook dichter bij huis plaats. Een voorbeeld is de Nederlandse journalist Okke Ornstein die in 2016 gevangen werd gezet wegens smaad omdat hij corruptie in Panama aan de kaak had gesteld; maar ook de rechtszaken die Pretium Telecom aanspande tegen verschillende journalisten zoals Peter Olsthoorn omdat ze over hun schijnbaar onethische praktijken hadden gepubliceerd; de rechtszaken die door verschillende zuivelbedrijven werden aangespannen om de publiekscampagne van Dier&Recht te stoppen die de aandacht vestigde op de dierenmishandeling die deel uitmaakt van de industrie; en vele andere. Als zodanig vormen SLAPP's een groeiende bedreiging voor de vrijheid van meningsuiting, de persvrijheid, het maatschappelijk middenveld en democratieën over de hele wereld. Nederland is geen uitzondering.

Vanwege deze toenemende bezorgdheid hebben landen als de VS, het Verenigd Koninkrijk, Canada, Australië, Zuid-Afrika en de Filippijnen stevige stappen ondernomen om juridische intimidatie via wetten of hun rechterlijke macht een halt toe te roepen. Het Verenigd Koninkrijk heeft bijvoorbeeld een Call for Evidence gepubliceerd om in korte tijd zoveel mogelijk gegevens over SLAPPs te verzamelen en een criteriatest in te voeren om SLAPP-zaken te definiëren en te herkennen. In 2010 heeft het Hooggerechtshof van de Filipijnen in zijn reglement voor milieuzaken beperkte anti-SLAPP-bescherming ingevoerd in zaken met betrekking tot milieubescherming. In 2021 stelde het Hooggerechtshof van de Westkaap in Zuid-Afrika een anti-SLAPP-verweer in voor gedaagden die geloven dat een rechtszaak wordt aangespannen met de bedoeling hen het zwijgen op te leggen (zaaknummer 7595/2017). Wij zijn van mening dat Nederland (en de Europese Unie, en al haar lidstaten) niet achter kan blijven in het stoppen van SLAPPs en andere vormen van juridische intimidatie tegen publieke waakhonden. Daarom roepen wij de Nederlandse autoriteiten op om:
 

Een systematisch en gecoördineerd mechanisme op te zetten om deze vormen van intimidatie te controleren.

Nederland moet systematisch SLAPP's en andere vormen van juridische intimidatie tegen journalisten, klimaatactivisten, mensenrechtenverdedigers en andere publieke waakhonden monitoren. Het huidige kabinetsstandpunt zoals verwoord in het BNC-fiche van 3 juni 2022 is dat er weinig tot geen SLAPP's zijn in Nederland. Wij zijn van mening dat dit niet noodzakelijkerwijs juist is en dat het geen reden is om af te zien van preventieve maatregelen, gezien de proliferatie van SLAPP's in heel Europa en het ontbreken van adequate monitoring van SLAPP's. Recente gegevens verzameld door de NVJ laten bijvoorbeeld zien dat juridische intimidatie tegen journalisten in Nederland zeer reëel is: 1 op de 10 journalisten heeft te maken gehad met juridische actie(s) in verband met een publicatie; 25% van de journalisten is voorzichtiger met het publiceren van hun werk vanwege de juridische risico's verbonden aan journalistiek; en 10% past zelfs hun publicatie aan of ziet helemaal af van publicatie. Het is van vitaal belang dat deze vormen van juridische intimidatie vanaf nu worden gemonitord, niet alleen tegen journalisten maar tegen de burgermaatschappij in het algemeen. Bovendien moet deze monitoring systematisch en gecoördineerd gebeuren. Naast kwantitatieve monitoring is meer achtergrondonderzoek nodig om de bron en de beweegredenen achter deze bedreigingen beter te begrijpen.

Naast het verkrijgen van een beter inzicht in het niveau en de omvang van juridische intimidatie tegen maatschappelijke actoren in Nederland, is het cruciaal dat Nederland de EU-regelgevingsvoorstellen ondersteunt om journalisten, klimaatactivisten, mensenrechtenverdedigers en andere publieke waakhonden, waaronder onze eigen organisaties, te beschermen tegen dergelijke intimidatie, inclusief rechtszaken in het buitenland die kunnen leiden tot handhavingsprocedures in Nederland. Daarom roepen de ondergetekende organisaties Nederland, als wereldwijde voorvechter van vrijheid van meningsuiting en mensenrechten in bredere zin, op om in het bijzonder:

Het voortouw nemen om ervoor te zorgen dat er ambitieuze en krachtige wetgevingsmaatregelen worden genomen om SLAPP's in heel Europa aan te pakken. Er is dringend behoefte aan wet- en regelgeving om deze belangrijke actoren in de samenleving, die het algemeen belang dienen, te beschermen. De EU anti-SLAPP richtlijn en de bijbehorende aanbeveling zoals voorgesteld door de Europese Commissie, die momenteel wordt besproken in de EU-lidstaten, bieden een solide basis. De onlangs uitgelekte versie van de anti-SLAPP richtlijn, zoals gecoördineerd door het Zweedse voorzitterschap van de Europese Raad, heeft de bepalingen van het oorspronkelijke voorstel van de Europese Commissie echter enorm afgezwakt. Wij zijn er sterk van overtuigd dat Nederland zich moet inzetten om de bepalingen van de oorspronkelijke SLAPP-richtlijn zoveel mogelijk te behouden, zodat wetgeving de slachtoffers van SLAPP's en andere vormen van juridische intimidatie effectief kan beschermen.

Nederland moet een voortrekkersrol op zich nemen door progressieve anti-SLAPP-beschermingen binnen zijn grenzen en breder in Europa te bevorderen door de EU Anti-SLAPPs-richtlijn te steunen. Het aannemen van robuuste wet- en regelgeving ter bescherming tegen SLAPP's is niet alleen belangrijk om deze vormen van intimidatie te voorkomen, maar ook om de reputatie van Nederland als voorvechter van vrijheid van meningsuiting en mensenrechten wereldwijd hoog te houden.
 

Ondertekend door:

Article 19

European Centre for Press and Media Freedom (ECPMF)

European Federation of Journalists (EFJ)

Free Press Unlimited

Greenpeace International

International Union for Conservation of Nature (IUCN), National Committee of the Netherlands

Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ)

Netherlands Helsinki Committee (NHC)

OBC Transeuropa (OBCT)

Oxfam Novib

Otto Volgenant, lawyer (independent)

Tarlach McGonagle, academic (independent)

Gesteund door: