Oproep aan de politiek: op naar een sterke informatiesamenleving

Veiligheid van journalisten

• Steeds vaker worden journalisten slachtoffer van geweld en bedreigingen, en neergezet als de vijand. Wereldwijd, maar ook in Nederland. De Nederlandse regering moet hard blijven optreden tegen intimidatie, onderdrukking en geweld tegen journalisten. Het is cruciaal dat er consequent een signaal wordt afgegeven dat wij geweld tegen journalisten als samenleving niet tolereren. Ook in internationaal verband moet Nederland blijven inzetten op veiligheid, juridische ondersteuning en noodhulp aan journalisten wereldwijd. Nederland moet zich consequent publiekelijk uitspreken over internationale zaken van journalisten in nood. En er is meer nodig: ook moet Nederland in internationaal verband proactief het voortouw blijven nemen in de strijd tegen straffeloosheid voor geweld tegen journalisten, waarin Nederland een belangrijke rol speelt in verschillende coalities. 
   

Mediawijsheid en weerbaarheid tegen desinformatie

• Met de opkomst van desinformatie, complottheorieën en deep fakes wordt het steeds moeilijker om betrouwbare informatie te onderscheiden van misleidende informatie. Nepnieuws wordt tot wel vier keer meer gedeeld op sociale media dan betrouwbare informatie. Dit leidt tot parallelle werkelijkheden en heeft grote gevolgen voor de democratie. Het is belangrijk dat Nederlanders zelf kunnen beoordelen hoe betrouwbaar informatie is die ze te zien krijgen, en de bron kunnen achterhalen. De overheid moet daarom investeren in het kritisch denkvermogen van kinderen en jongeren, en mediawijsheid inclusief digitale geletterdheid als een verplicht onderdeel in het onderwijscurriculum opnemen. 
   

Rechtsstatelijkheid en persvrijheid binnen de EU

• Binnen de Europese Unie (EU) breken lidstaten, Hongarije en Polen voorop, langzaam maar zeker de ruimte voor vrije pers af. Waar de vrije pers verdwijnt kan geen ware democratie functioneren: als de ruimte voor debat en tegenspraak die media bieden is verdwenen, dan is de weg naar absolute macht vaak onomkeerbaar. Lidstaten moeten strikter aan hun commitering aan de rechtsstaat, waar vrije pers een belangrijke pijler van is, worden gehouden. Nederland zou er in EU-verband op toe moeten zien dat respect voor persvrijheid een criterium is voor de toebedeling van EU-subsidies. Zo wordt tevens toezicht gehouden op een verantwoordelijke uitgave van de EU-fondsen. Bovendien zou Nederland zich moeten inzetten voor een herziening van de Artikel 7-procedure waarbij de benodigde absolute meerderheid van stemmen moet worden losgelaten, zodat bij ernstige schendingen van de persvrijheid het stemrecht in de Europese Raad kan worden afgenomen.
   

Macht sociale media platforms

• Mensen hebben betrouwbare informatie nodig om geïnformeerd beslissingen te kunnen maken en deel te nemen aan onze maatschappij. Maar de macht en invloed van mondiale spelers op de informatiemarkt van Nederland en andere EU-lidstaten is te groot. Big Tech-bedrijven bepalen grotendeels welke informatie burgers te zien krijgen en het debat dat wij online voeren. Dat knaagt aan de lokale relevantie van nieuws en de macht van burgers om de agenda van het publieke debat vorm te geven.

• Het is zorgwekkend dat deze bedrijven economisch baat hebben bij polarisatie. Hate speech en onwaarheden worden bevoordeeld door hun algoritmes. Het wettelijk afdwingen van transparantie van algoritmes is een belangrijke eerste stap om de platforms ter verantwoording te kunnen roepen. De beste manier om tegenmacht te organiseren en de monopoliepositie van de grote platforms aan te pakken is door middel van regulering op Europees niveau. Bij de implementatie van de Digital Services Act zou de Nederlandse overheid dan ook een voortrekkersrol moeten nemen, en daadwerkelijke terugdringing van macht van digitale platforms niet moeten schuwen. Via marktregulering kan de Nederlandse overheid garanties voor pluriformiteit creëren. 

• Dat marktregulering kans van slagen heeft werd recentelijk duidelijk in Australië, waar sociale media bedrijven voortaan moeten betalen voor journalistiek materiaal dat zij delen op hun platforms. Nederland zou hier een voorbeeld aan moeten nemen en als voortrekker in de EU een vuist moeten maken tegen de grote Tech-bedrijven. Dat kan ook door belastingheffing. Geld dat zo beschikbaar komt moet wel ten goede komen aan de pluriformiteit van het Nederlandse medialandschap. Hierbij moet prioriteit worden gegeven aan de versterking van de lokale journalistiek en onderzoeksjournalistiek, wat zou leiden tot een versterking van de publieke functie van kwaliteitsjournalistiek en een diverser medialandschap.

Foto: Roel Wijnants