Radio is essentieel onder de staat van beleg in Oost-Congolese provincies
Op dit moment is er een humanitaire crisis van grote omvang gaande in Oost-Congo. Een recordaantal van bijna 7 miljoen mensen is ontheemd in het land en elke dag worden onschuldige mensen gedood, waaronder veel kinderen, en duizenden vrouwen en meisjes ondergaan seksueel geweld. De afgelopen drie decennia heeft Oost-Congo geworsteld met ingewikkelde interne conflicten en de wereld lijkt het nog altijd moeilijk te kunnen begrijpen.
Hiervoor is betrouwbare verslaggeving van vitaal belang. Helaas hebben de media moeite om hun werk te doen. Het is extreem gevaarlijk om verslag te doen van de verschillende conflicten vanwege de voortdurende gevechten tussen talloze partijen en het gebrek aan humanitaire hulp, waardoor er een gebrek is aan basisbehoeften zoals water en voedsel, laat staan de toegang tot internet om informatie over te dragen en te ontvangen. Bovendien is het erg moeilijk om objectief verslag uit te brengen, en als je kritisch bent over een van de strijdende partijen kun je een doelwit worden.
Toch moeten mensen weten wat er gebeurt en toch zijn er journalisten die blijven en de risico's aangaan om de waarheid naar buiten te brengen. Ook al luistert de wereld nauwelijks of komt ze niet in actie. Maar als het niet voor de wereld is, dan is het wel voor de mensen die op de vlucht zijn en moeten weten waar het veilig(er) is om naartoe te gaan, waar er toegang is tot voedsel of water en waar IDP (Internally Displaced People) kampen zijn. Voor hen kan toegang tot informatie een kwestie van leven of dood zijn.
Seksueel geweld
Vrouwen en meisjes zijn extra kwetsbaar in dit conflict omdat ze het slachtoffer worden van seksueel geweld door de gewapende groepen. Julienne Baseke,
Congolees journaliste en mensenrechtenactiviste en een van de winnaressen van de Mensenrechtentulp 2023, heeft er haar levenswerk van gemaakt om te pleiten voor vrouwenrechten en de inclusie van vrouwen in de samenleving van de DRC. Ze heeft de organisatie 'Association of Women in the Media' (AFEM) opgericht, een platform voor de inclusie van vrouwelijke journalisten. Uit dit initiatief is het lokale radiostation voor vrouwen 'Mama Radio' voortgekomen.
Julienne Baseke: "Mama Radio stelt vrouwen en gemeenschappen in staat om beter geïnformeerd te worden over seksueel geweld en dient als beschermingsmechanisme, bijvoorbeeld door vrouwen te waarschuwen voor het gevaar van seksueel geweld en door te informeren over de activiteiten van gewapende groepen."
Ze vervolgt: "We gebruiken een 'mobiele radio-aanpak', wat betekent dat we de informatie naar de mensen brengen. We organiseren publieke uitzendingen in dorpen over maatschappelijke onderwerpen en specifiek over seksueel geweld."
Consequenties van staat van beleg
Een specifiek aspect dat problemen veroorzaakt voor de onafhankelijke media die nog steeds actief zijn in het conflictgebied, is het feit dat de provincies Ituri en Noord-Kivu sinds mei 2021 onder een 'staat van beleg' zijn geplaatst. Dit betekent dat de burgerregering wordt vervangen door een militair bewind en dat civiele juridische procedures worden opgeschort ten gunste van de militaire machthebbers. De bescherming van burgerrechten door de staat, met name de persvrijheid en de vrijheid van meningsuiting, worden bedreigd. Journalisten mogen werken, maar worden met klem verzocht de FARDC (de strijdkrachten van de Democratische Republiek Congo) te steunen en zich te scharen achter de officiële verklaringen van de Congolese regering. In een van de orders van het staatshoofd staat duidelijk dat de media worden opgeroepen om het leger te steunen in zijn acties tegen zogenaamde terroristische groeperingen. Ze mogen het leger niet ondermijnen en "het moreel omlaag halen". Het is bijna onmogelijk om toegang te krijgen tot informatie van het leger of om kritische vragen te stellen.
Recht op informatie
Binnen zo'n fragiele en politiek instabiele context zijn de media, naast maatschappelijke organisaties, onmisbaar om een omslag te bewerkstelligen. Daarom voert Free Press Unlimited samen met lokale partners een project uit om ervoor te zorgen dat de Congolese bevolking in Noordoost-Congo tijdens de staat van beleg toegang houdt tot betrouwbare en relevante informatie van onafhankelijke media en dat journalisten zonder angst en intimidatie hun werk kunnen doen. Het project richt zich op verschillende aspecten: het ontkrachten van nepnieuws, het monitoren van schendingen van de persvrijheid en het behouden van toegang tot betrouwbare informatie onder een staat van beleg.
Leon van den Boogerd, programmacoördinator Sub-Sahara Afrika bij Free Press Unlimited: "In een fragiele context zoals in Oost-Congo, waar geen rechtsstaat is, waar instituties niet functioneren en sociale cohesie ontbreekt, is het meer dan ooit nodig dat de media vrij hun werk kunnen doen. Met 7 miljoen ontheemden die elke dag proberen veilig te blijven, is het heel belangrijk dat de bevolking toegang heeft tot betrouwbare informatie. Dat is hun recht, ondanks het militaire bewind. En dat is waar ons project zich op richt."
Omdat radio nog steeds het belangrijkste medium is op het platteland, maar ook in de steden, richt het project zich sterk op gemeenschapsradio in Noord-Kivu en Ituri, met name de stations die zich dichtbij of zelfs in rode zones bevinden waar gewapende groepen actief zijn.
Acties
Met onze partners organiseren we verschillende sessies met de autoriteiten, de media en andere mensenrechtenorganisaties om het militaire bewind bewust te maken van het belang van onafhankelijke media en toegang tot informatie. Met Journalistes en Danger (JED) houden we de schendingen van de persvrijheid en aanvallen op journalisten in Ituri en Noord-Kivu nauwlettend in de gaten en bieden we noodhulp en juridische ondersteuning aan journalisten die worden bedreigd, vervolgd of gevangen gezet en die zich geen advocaat of proceskosten kunnen veroorloven.
In deze onstabiele situatie met weinig toegang tot betrouwbare informatie verspreiden geruchten en desinformatie zich snel. Om de gemoederen te bedaren, wordt nepnieuws dat door traditionele media, maar vooral ook via sociale media wordt verspreid, opgespoord en ontkracht.
Verkiezingen
Nu het eerste 5-jarige mandaat van president Tshisekedi ten einde loopt, worden op 20 december 2023 presidentsverkiezingen gehouden. Zonder enige twijfel zal dit voor veel turbulentie zorgen in een toch al zeer explosieve sociopolitieke context. In het afgelopen verkiezingsjaar zijn er 88 schendingen van de persvrijheid geregistreerd, waarvan 24 in Noord-Kivu en 10 in de provincie Ituri. Om het verkiezingsproces op een goede manier te laten verlopen, is het belangrijk dat het publiek goed geïnformeerd is over waar en hoe er gestemd kan worden, wie de kandidaten zijn en wat er op het spel staat. Democratie in de DRC is nog een heel jong fenomeen, dus het informeren van kiezers is heel belangrijk. In ons project ondersteunen we zesentwintig lokale radiostations verspreid over de twee provincies.
Onafhankelijke media in heel Congo maar vooral in het noordoosten nemen grote risico's en doen elke dag wat ze kunnen in de moeilijkste en gevaarlijkste omstandigheden om betrouwbare informatie te brengen. Ze verdienen onze aandacht en steun.
