Veiligheidstrainingen voor journalisten in Centraal-Amerika

Dekking zoeken voor rondvliegende kogels, het hoofd bieden aan een gijzeling en een lange mars door vijandig gebied volbrengen met zware apparatuur op je rug. Dat lijkt precies op een militaire training. Maar het geweer is in dit geval een camera. Het zijn dan ook journalisten en geen soldaten die deze trainingen volgen in Guatemala, Honduras, El Salvador en Nicaragua, mede mogelijk gemaakt door Free Press Unlimited. In deze landen is een dergelijke training bittere noodzaak. In Honduras en Guatemala alleen al waren in 2016 acht journalisten het slachtoffer van dodelijk geweld.
 

Niet alleen fysiek

De training met de naam 'Riesgo Cruzado' bereidt journalisten voor op noodsituaties en geweld. In de landen waar de training plaatsvindt kan geweld van verschillende kanten komen: van milities, van de overheid, maar in overgrote mate van drugsbendes. De training is niet alleen fysiek. Aan de orde komen ook praktische voorbereiding, nadenken over waar je naartoe gaat en hoe je veilig van onveilig terrein kan onderscheiden. Daarnaast is de juiste apparatuur belangrijk zoals GPS, kaarten en medische uitrusting. Niet in de laatste plaats wordt veel aandacht besteed aan psychologische voorbereiding. Voor een klus moet een journalist zich afvragen wat hij/zij wel en niet aankan, training van de geestelijke weerbaarheid tijdens noodsituaties noodzakelijk.
 

Trauma's

Enayda Argueta van partnerorganisatie Fundaciõn Latitudes: “Dat mentale aspect is cruciaal. Vergeet niet dat de landen waarin we de training geven geregeerd worden door geweld, elke dag, jaar in jaar uit. Sommige van de deelnemende journalisten gaan elke nacht de deur uit om het bloedige spoor van drugsbendes en doodseskaders vast te leggen. Zij zijn bijna zonder uitzondering zelf getraumatiseerd, lijden aan PTSS en worden bedreigd. In deze landen is een uitgebreide afpersingsindustrie actief en drugsbendes infiltreren regelmatig in journalistieke organisaties om informatie los te krijgen. Journalisten gaan in deze landen dus van huis met de vraag: welke dodelijke risico's neem ik vandaag om het nieuws te brengen?”
 

Taal en tekens leren kennen

Naast de mentale en fysieke aspecten van de training komt kennis aan bod. Drugsbendes gebruiken een speciale taal en hanteren codes en tekens. Als je die niet kent loop je direct gevaar. Als je een gebied in wil waar een drugsbende de baas is moet je weten wie je daarvoor aanspreekt. Wat doe je als je via social media benaderd wordt voor informatie? Hoe ga je om met online bedreigingen, met verschuivingen in de macht van de kartels? Ook op dit soort vragen probeert de training antwoorden te geven.

Enayda Argueta: “Vroeger volstond het misschien nog te roepen dat je van de pers was, en dus ongewapend en ongevaarlijk. Maar dat werkt tegenwoordig niet meer. Bendes en milities respecteren de pers niet meer. Ook daarom al is meer training nodig. We zien dat de journalisten na de training duidelijk meer zelfvertrouwen hebben. Ze bereiden hun gevaarlijke werk ook beter voor. We denken ook dat ze na deze training in noodsituaties beter zullen handelen en daarmee risico's sterk zullen kunnen verminderen. Zo leren de journalisten dat ze elkaar niet in de steek moeten laten omdat als je alleen bent in een noodsituatie je eerder fouten maakt dan in een groep.”
 

Rustig ademen

Neem het geval van Alex Cruz, journalist in Guatemala. Hij probeerde bloot te leggen hoe bendes de chauffeurs van minibusjes afpersen. Als ze betalen krijgen ze een sticker uitgereikt, zodat ze bij het volgende roadblock door kunnen rijden. Terwijl hij deze praktijk aan het filmen was leunde hij uit het raam van zijn auto en werd hij door bendeleden opgemerkt. Bij het wegrijden werd hij klemgereden door twee pick-up trucks, kreeg een pistool tegen zijn hoofd en werd hem alles afgepakt. Alex kon het navertellen en gaf later toe dat hij nooit rustig had kunnen blijven als hij de training niet had gevolgd. In plaats van in paniek te raken, bleef hij rustig ademen, iets dat hij had getraind tijdens de simulatie van een heftige intimidatie door gewapende instructeurs.

”De militarisering van de politie speelt ook een rol bij de veiligheid van de journalisten. Zo krijgen anti-oproer eenheden steeds vaker de beschikking over tanks”, zegt Enayda Argueta van Fundaciõn Latitudes, “voor journalisten is het zaak die steeds in de gaten te houden terwijl ze hun werk doen, 180 graden visie te houden. Ook leren we ze tijdens het werk steeds te blijven kijken naar de mogelijkheden om veilig de aftocht te kiezen.”
 

Zelf agressief

Niet altijd gaat het bij de cursisten om het bewaken van hun veiligheid naar aanleiding van dreigend geweld tegen hen. Soms gaan journalisten zelf ook agressief te werk. Zo zijn verslaggevers in El Salvador betrokken bij sociale protesten en supportersrellen bij voetbalwedstrijden. Dan wordt de grens tussen journalist en activist soms vaag en vechten journalisten zich door politiecordons en nemen een agressieve houding aan in interviews. Het hangt vaak samen met de enorme motivatie die ervoor zorgt dat journalisten zeven dagen in de week onder hoogspanning werken. Die niet aflatende stress leidt, soms ongemerkt, tot extreem gedrag. Iets dat tot uiting komt in de manier van het benaderen van bronnen en de kwaliteit van de journalistiek beïnvloedt. Ook aan dat aspect wordt in de trainingen aandacht besteed.

Door de gewelddadige omstandigheden waarin journalisten in deze landen werken worden ze vaak schichtige einzelgängers. In de trainingen wordt gewerkt aan meer zelfinzicht, rust en balans tussen werk en privé. Al deze aspecten bij elkaar moet zorgen voor meer veiligheid voor journalisten en mede daardoor ook betere journalistiek.

Foto: Fundación Latitudes