Vooruitgang persvrijheid in Noord-Macedonië staat op het spel bij komende verkiezingen

Onze partner in Noord-Macedonië, de Vereniging van Journalisten van Macedonië (AJM), ondersteunt onafhankelijke journalistiek op vele manieren. Ze maken journalisten bewust van professionele normen, bijvoorbeeld door trainingen en studiebezoeken te organiseren. Ze werken samen met nationale, regionale en mondiale organisaties om te pleiten voor het wijzigen van belangrijke wetgeving om zo het werk van journalisten minder te beperken,  en ze bieden journalisten gratis rechtshulp en psychosociale ondersteuning.
 

Huidige medialandschap

De media-omgeving in Noord-Macedonië is de afgelopen jaren verbeterd onder een sociaaldemocratische regering, merkte Dragan Sekulovski, uitvoerend directeur van AJM. "Journalisten zijn niet meer zo bang als een paar jaar geleden, waardoor de zelfcensuur licht is afgenomen."

Dit garandeert echter niet dat deze verbetering zal aanhouden, er zijn dringende problemen die moeten worden aangepakt. Sekulovski: "We missen systematische oplossingen die garanties voor de lange termijn bieden. Een van de grootste obstakels zijn de slechte sociale normen in de mediawereld. Als het gaat om salarissen, krijgt meer dan de helft van de mensen in de mediasector minder betaald dan het gemiddelde maandsalaris in het land. Je kunt dus niet echt een enorme dosis moed verwachten als mensen niet goed betaald worden en geen eerlijke contracten hebben."
 

Juridische aanvallen

Een vrij nieuw obstakel in Noord-Macedonië is het grote aantal SLAPP's (Strategic Lawsuits Against Public Participation) tegen journalisten, een praktijk waarbij journalisten onder druk worden gezet door middel van ongefundeerde aanklachten. Sekulovski is bang dat de rechtbank de verkeerde kant op gaat. "We hebben een paar geruchtmakende zaken gehad, waarvan het laatste vonnis van een journalist niet in overeenstemming is met de normen van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens."

Documentatie is ook een probleem, vervolgt hij. "Wij als AJM hebben het enige openbare register van aanvallen op journalisten. Veel zaken, vooral oudere, worden niet opgelost. Het niveau van straffeloosheid als het gaat om schending van de rechten van journalisten blijft dus vrij hoog. We zien dat dit effect heeft op de houding van journalisten en zelfcensuur veroorzaakt."
 

Bedreigingen rond komende verkiezingen

Noord-Macedonië stevent af op dubbele verkiezingen, zowel presidents- als parlementsverkiezingen vinden plaats op respectievelijk 24 april en 8 mei. Officieel begint de campagneperiode 20 dagen voor de verkiezingsdag. Maar Sekulovski heeft gezien dat de onofficiële campagne al maanden geleden is begonnen, naar aanleiding van verhalen en openbare verklaringen van politieke kandidaten.

"We voorzien dat het een moeilijk jaar wordt," zegt Sekulovski. "Volgens ons onderzoek naar de veiligheid van journalisten tijdens een verkiezingsjaar versus een normaal jaar, zien we dat de kans dat journalisten worden aangevallen, geïntimideerd en bedreigd, vier keer zo groot is tijdens een verkiezingsjaar." En dit jaar zal het naar verwachting nog erger zijn, gezien de dubbele verkiezingen. "We zagen al agressieve uitspraken van leiders van politieke partijen en mishandeling van journalisten tijdens openbare evenementen", aldus Sekulovski.

Naast het monitoren van deze schendingen tegen de pers, probeert AJM te voorkomen dat er nog meer van deze schendingen plaatsvinden. Dit doen ze door de schadelijke verklaringen van autoriteiten te gebruiken om publiekelijk waarschuwingen af te geven. Sekulovski: "We communiceren ook voortdurend met politieke partijen en het verkiezingscomité van de staat om te benadrukken dat journalisten niet hun vijanden zijn."

AJM voerde in juni vorig jaar ook een onderzoeksmissie uit met vijf internationale organisaties. "We ontdekten dat een groot deel van de autoriteiten moeite heeft om de rol van journalisten en de rol van de media in de samenleving te begrijpen. Erger nog, wanneer politici geconfronteerd worden met kritiek, is hun eerste instict meteen de aanval in te zetten om de kritiek te bagatelliseren. Ze doen negatieve uitspraken over de media of over een specifieke journalist."
 

Gebrek aan objectieve verslaggeving

Als het gaat om objectieve verslaggeving over de verkiezingen, signaleert Sekulovski ook grote problemen. "Tijdens de vorige verkiezingen gaven politieke partijen meer dan 5 miljoen euro uit aan politieke reclame. Nu, met dubbele verkiezingen, is de verwachting dat er ongeveer 10,6 miljoen euro zal worden uitgegeven in ongeveer 20 dagen," zegt hij.

Dit is een probleem omdat de mediamarkt in Noord-Macedonië erg klein is. Jaarlijks is ongeveer 20 tot 25 miljoen euro het totale budget van alle omroepen in het land, exclusief de publieke omroep. "Stel je voor dat je daar bijna 11 miljoen bij optelt, dan koop je in feite de helft van de ruimte en invloed van niet-publieke tv-stations," legt Sekulovski uit.

Hij vervolgt: "Als vereniging zeggen we dat Macedonië moet stoppen met de overheidsfinanciering voor verkiezingscampagnes en dat iedereen gratis gebruik moet kunnen maken van adverteren bij de publieke omroep. Geen enkele politieke partij maakt er nu gebruik van, omdat het voor hen aantrekkelijker is om te adverteren bij particuliere media. Op die manier hebben ze de kans om zich in te kopen in het redactionele beleid van de media, zodat ze, als ze aan de macht komen, een "bevriende media" hebben die hen steunt. Ik verwacht niet dat veel van deze media objectief zullen rapporteren. Ik verwacht dat veel van hen bevooroordeeld zullen zijn ten opzichte van de politieke partij die hen betaalt."

Er zijn media die dit soort fondsen weigeren te ontvangen en beweren dat ze geen deel willen uitmaken van dit spel, omdat het slecht is voor hun reputatie, maar deze zijn in de minderheid.
 

Aanbevelingen voor een nieuwe regering

Toen de rechtse en middenpartijen aan de macht waren, had Macedonië de slechtste positie op de wereldwijde persvrijheidindexen. De laatste vier jaar waren de sociaaldemocraten aan de macht, en hoewel de situatie voor de persvrijheid toen enigszins verbeterde, misten ze veel kansen om verbetering op de lange termijn te garanderen.

Sekulovski: "In een recente ontwikkeling hebben zowel de rechtse als de linkse partijen samen een nieuwe wet aangenomen die overheidsreclame opnieuw invoert. Deze verandering betekent dat er buiten verkiezingsjaren potentieel 5 miljoen euro zal worden uitgetrokken voor politieke campagnes in de media. Dit besluit kan de mediasector ingrijpend veranderen en mogelijk de kritische stemmen binnen de journalistieke gemeenschap afzwakken."

Sekulovski's eerste hoop voor een nieuwe regering zou daarom zijn om beslag te leggen op de publieke middelen voor staatsreclame en om de aanbeveling van de Raad van Europa op te volgen over het creëren van een transparant fonds voor mediapluralisme. Verder hoopt Sekulovski op meer steun voor lokale media: "Ze hebben weinig geld, waardoor veel onderwerpen onderbelicht blijven."

Tot slot moet de veiligheid van journalisten op de agenda staan. "We hadden een negatieve start van het jaar met de vele SLAPP-zaken. We moeten hier meer inzicht in krijgen van de autoriteiten om betere wetten op te kunnen stellen die journalisten beschermen tegen juridische aanvallen."