De politieke persvrijheidmeter 2023

In hoeverre zetten politieke partijen zich in voor...

D66 en Volt zijn op een gezamenlijke eerste plek geëindigd, twee partijen die zich overduidelijk extra inzetten voor persvrijheid. In het verkiezingsprogramma van D66 zien wij alle vier de categorieën duidelijk terugkomen in voorstellen en ideeën. Verder heeft D66 in de relevante Tweede Kamer debatten veel daadkrachtigheid getoond door het indienen van verschillende belangrijke moties, waaruit hun toewijding aan het belang van persvrijheid blijkt. Ook Volt laat duidelijk in hun verkiezingsprogramma zien zich hard te willen maken voor persvrijheid en komt met mooie plannen en initiatieven om dit werkelijkheid te kunnen maken. Verder steunt de partij de moties in het belang van journalisten en de media en hebben zij een belangrijke motie voor de beschikbaarheid van noodvisa mede ingediend.

Deel de Politieke Persvrijheidmeter via Twitter, Facebook en LinkedIn!

Waarom een politieke persvrijheidmeter?

Op 22 november 2023 vinden de Nederlandse verkiezingen plaats. Als je persvrijheid belangrijk vindt, dan kun je de bevindingen van deze meter mee laten wegen in je stem. Er is helaas alle reden tot het voeren van een actief beleid op dit thema, niets doen betekent achteruitgang. Veel Nederlandse media kampen met financiële problemen; journalisten en verslaggevers worden vaker bedreigd terwijl zij hun werk uitvoeren; en het wordt steeds moeilijker om betrouwbare informatie te onderscheiden van desinformatie. Ondertussen wordt de persvrijheid in de Europese Unie en daarbuiten steeds vaker geschonden en worden journalisten neergezet als de vijand. Nederland, als internationale voortrekker op persvrijheid, kan een belangrijke rol spelen bij het bieden van tegenwicht tegen deze trend en een binnen deze context broodnodige voorbeeldfunctie vervullen. Het is essentieel dat de Nederlandse overheid de komende jaren de vrije pers beschermt, en ondersteunt.

Disclaimer: deze persvrijheidmeter is een objectieve uiteenzetting van plannen en ideeën van politieke partijen zoals beschreven in de verkiezingsprogramma’s. Daarnaast zijn ingediende moties en hun stemgedrag hierover in vier debatten meegenomen. De persvrijheidmeter bevat geen subjectieve invullingen of waardeoordelen, maar is slechts een weergave van de verkiezingsprogramma’s en ingediende moties die openbaar inzichtelijk zijn op de website van de Tweede Kamer.

Verantwoording politieke persvrijheidmeter

Free Press Unlimited heeft de politieke partijen die zitting hadden in Kabinet Rutte-IV of op een zetel staan in de peilingen en meedoen aan de Tweede Kamerverkiezingen op 22 november 2023 geanalyseerd. Dit zijn respectievelijk: VVD, PVV, CDA, D66, GL&PvdA, SP, ChristenUnie, PvdD, SGP, DENK, BBB, Volt, JA21, NSC, BIJ1 en FvD. 

De persvrijheidmeter geeft weer wat deze partijen in hun verkiezingsprogramma's schrijven over persvrijheid. Ook worden ingediende moties en het stemgedrag hierover in vier relevante debatten meegenomen*. Want beloftes en pleidooien zijn mooi, maar zien we dat ook terug in de voorstellen die zij doen en in hun stemgedrag?

De persvrijheidmeter biedt dus een objectieve weergave van de inzet van politieke partijen op het gebied van persvrijheid. De persvrijheidmeter poogt nadrukkelijk niet om een stemadvies te geven.

 *De stemmingen van partij Omtzigt worden meegeteld als NSC. De stemmen van GL en PvdA kwamen overeen, en zijn meegeteld als 1 stem.

Scoretelling

De politieke partijen hebben scores toegekend gekregen naar gelang de grootte van hun inzet voor de vier categorieen. De scores vormen een antwoord op de vraag: In hoeverre zetten politieke partijen zich in voor…? Hierbij tellen standpunten vastgelegd in de verkiezingsprogramma’s het zwaarst mee, maar worden ook voor inzet in de vier geanalyseerde debatten punten gerekend. Het (mede)indienen van moties ten faveure van de persvrijheid wordt beloond, alsook positief stemgedrag op de relevante moties uit de debatten. Partijen kunnen ook een negatieve score behalen als zij tegen een motie ten faveure van de persvrijheid hebben gestemd of een motie hebben ingediend die de persvrijheid bedreigd. De te behalen scores zijn als volgt: negatief – niet – een beetje – redelijk – goed – pro-actief.

De verkiezingsprogramma’s

1. De online informatiesamenleving en desinformatie

Op welke manier kijken politieke partijen naar de nieuwe informatiesamenleving waarin desinformatie online floreert en kwaliteitsjournalistiek vaak onderaan de timelines terechtkomt? Hiervoor zijn vier verschillende aspecten meegewogen. Ten eerste hoe de verschillende partijen kijken naar de rol van Big Tech-bedrijven en algoritmes in de nieuwsvoorziening, en op welke manier zij deze al dan niet aan banden willen leggen. Ook zijn standpunten rondom het recht op privacy en anonimiteit online meegenomen; moeten anonieme sociale media-accounts verboden worden, of juist niet? Daarnaast is er gekeken naar standpunten over digitale geletterdheid en mediawijsheid om burgers bewust te maken van hoe informatie te beoordelen en hoe des- en misinformatie te herkennen. Tenslotte is gekeken naar het belang dat de partijen hechten aan digitale burgerrechten bij het ontwikkelen van de online samenleving.

Een steeds groter deel van de nieuwsvoorziening vindt online plaats. Hierbij groeit de macht van Big Tech-bedrijven als X (voormalig Twitter) en Meta; met hun algoritmen bepalen zij steeds sterker welke informatie gebruikers te zien krijgen. Deze bedrijven hebben een commercieel belang, en verspreiden daarom sneller sensationeel en vaak onjuist nieuws, dan accurate informatie. Daarom is het hoog tijd dat Big Tech-bedrijven verantwoordelijk worden gehouden voor de regulering van hun platforms. Hier vindt immers een deel van het publieke debat plaats en mensen halen hier hun informatievoorziening vandaan. Het is belangrijk dat Nederlanders  weten wat de bron is van de informatie die ze te zien krijgen, en hoe betrouwbaar deze informatie is. Hier moet de overheid een actieve rol in nemen. Er moet daarom transparantie komen over algoritmegebruik door Big Tech platforms: wat krijgen mensen te zien, wat krijgen zij niet te zien, en waarop zijn deze keuzes die voor hen worden gemaakt gebaseerd? De Digital Services Act biedt goede handvatten en de overheid moet erop toezien dat deze wordt nageleefd. 

Daarnaast is het van belang dat Nederlandse burgers in staat worden gesteld om zelf informatie op waarde te schatten, en te beoordelen hoe feitelijk iets is. Want iedereen heeft betrouwbare informatie nodig. Scholen moeten daarom digitale geletterdheid en mediawijsheid opnemen in hun onderwijscurriculum, voor zowel basis- als middelbaar onderwijs. 

Ook werpt de inrichting van de online samenleving nieuwe vragen op waarover politieke keuzes moeten worden gemaakt. Bijvoorbeeld: wat is de afweging tussen anonimiteit en privacy online, en in hoeverre is anonimiteit van sociale media-accounts gewenst? Het is voor de journalistiek belangrijk dat anonieme sociale media-accounts toegankelijk blijven; dit stelt klokkenluiders in staat om informatie te delen, en journalisten om hun werk te publiceren als zij bedreigd worden. Bovendien is in veel landen wereldwijd het online anoniem delen van informatie de enige vorm van tegenspraak. Als Nederland anonimiteit onmogelijk maakt, zullen autoritaire regimes snel dat voorbeeld volgen. Tegelijkertijd kunnen journalisten slachtoffer worden van online smaadcampagnes, uitgevoerd door anonieme (robot)-accounts. Een genuanceerde blik is daarom nodig, anonimiteit moet online gewaarborgd worden maar wanneer er sprake is van online intimidatie en geweld moet anonimiteit wijken om vervolging mogelijk te maken.

2. Toegang tot betrouwbare en diverse informatie onder druk

In deze categorie wordt gekeken naar de maatregelen die partijen voorstellen om onafhankelijke, betrouwbare en diverse journalistiek te beschermen. In hoeverre is het de publieke taak van de overheid om mensen toegang te geven tot informatie en nieuws via lokale, regionale en nationale media? Hiernaast hebben we gekeken naar de standpunten van partijen over hoe journalisten en media financieel kunnen worden ondersteund en in welke mate partijen zich inzetten voor een (intensivering van) financiële ondersteuning van de publieke omroep.

De publieke omroep vormt een belangrijke nieuwsvoorziening voor veel Nederlanders. De NPO biedt betrouwbare en onafhankelijke informatie die essentieel is in tijden van florerende desinformatie. De publieke noodzaak tot toegankelijke informatie en inhoudelijk sterke journalistiek mag niet lijden onder het maken van winst en de hoogte van de kijkcijfers. Daarom moet de financiering voor de publieke omroep geïntensiveerd worden. 

Hetzelfde geldt voor lokale en regionale omroepen in Nederland. Het vermeende verwaarlozen van regionale en lokale belangen heeft onder een deel van de Nederlandse bevolking tot onvrede geleid. Media hebben hier een belangrijke rol te spelen: zij bieden een platform voor burgers om hun zorgen en behoeften te verwoorden richting de politiek. De lokale en regionale omroepen zijn vaak de levensader tot de nieuwsvoorziening voor wat er speelt en leeft in de buurt. Echter, door de commercialisatie van het online nieuws en het afnemend aantal fysieke adverteerders, belanden veel van deze regionale en lokale omroepen in de problemen. Tegelijkertijd verdienen Big Tech-bedrijven geld aan nieuws geschreven door journalisten, waar zij de media niet voor betalen. Om goede lokale journalistiek in het publieke belang te waarborgen is er financiële ondersteuning nodig. 

Ook de onderzoeksjournalistiek, een tak die relatief weinig inkomsten opbrengt maar cruciaal is voor de waakhondfunctie van de journalistiek binnen de maatschappij, staat onder druk. De fondsen voor de onderzoeksjournalistiek moeten dan ook worden behouden en versterkt. Het waarborgen van een gezond en pluriform medialandschap is cruciaal voor de toegang tot betrouwbare en diverse informatie in Nederland. 

3. Pal staan voor persvrijheid in de Europese Unie en daarbuiten

Niet alleen in Nederland is persvrijheid en veiligheid een belangrijk thema, maar zowel in de EU als in andere regio's staat de journalistiek onder constante druk. In hoeverre zetten partijen zich hiervoor in? Om dat te achterhalen is gekeken in hoeverre partijen zich proactief willen inzetten voor mensenrechten in het buitenlandbeleid, zoals persvrijheid. Ook is meegewogen of zij  concrete voorstellen doen om buitenlandse journalisten actief te beschermen, zoals door het verstrekken van noodvisa. Tenslotte is geanalyseerd hoe politieke partijen de rechtsstaat binnen de Europese Unie willen beschermen.

Wereldwijd staat de persvrijheid onder druk; zowel in tijden van oorlog en in landen met autoritaire regimes als in Afghanistan en Myanmar, als ook in democratische landen. Nederland, als internationale voorvechter op het gebied van persvrijheid, moet persvrijheid en mensenrechten ten alle tijden prioriteren in haar buitenlandbeleid. Ook als er economische of andere belangen meewegen. Dit kan internationaal de ommekeer betekenen. Ook dichter bij huis, in de Europese Unie, lapt een groeiende groep landen de rechtsstaat aan hun laars en maakt het journalisten onmogelijk hun werk als waakhond uit te voeren. De EU mag nooit concessies doen op het gebied van persvrijheid. Daarom moet Nederland in Brussel de druk op landen die de persvrijheid schenden opvoeren, bijvoorbeeld door subsidies te koppelen aan rechtsstatelijkheid en door de Artikel 7-procedure te vergemakkelijken.

Tegelijkertijd is het belangrijk dat onafhankelijke media en journalisten in landen waar zij worden onderdrukt, steun krijgen van progressieve landen als Nederland. Journalisten en mediahuizen die hun land van herkomst moeten ontvluchten verdienen het recht op een veilige haven om hun werk voort te kunnen zetten. Een voorbeeld hiervan is het beschikbaar stellen van noodvisa voor onderdrukte journalisten

4. De veiligheid van journalisten

Tot slot, de veiligheid van journalisten. Wat zijn de voornemens van verschillende partijen zodat journalisten in Nederland veilig hun waakhondfunctie kunnen uitvoeren? We nemen hierin alle vormen van veiligheid mee (fysiek, juridisch, digitaal, en de dreiging van georganiseerde misdaad).

De veiligheid van journalisten, zowel in binnen- als buitenland, staat ernstig onder druk. Zo bleek uit Nederlands onderzoek dat ruim de helft van de Nederlandse vrouwelijke journalisten in 2022 wel eens online intimidatie had meegemaakt. Een groot deel vindt plaats op X (voormalig Twitter). Dit heeft grote invloed op de mentale gezondheid van journalisten en kan leiden tot zelfcensuur. Terwijl de opties om daders online verantwoordelijk te houden vaak nog gebrekkig zijn. Naast online geweld blijft ook verbaal en fysiek geweld richting journalisten problematisch. Dit moet ten alle tijden worden veroordeeld, waarbij er ook voor preventie van dergelijke agressie aandacht moet zijn. Tenslotte heeft de overheid een taak om misdaadjournalisten te beschermen, waarbij de bescherming en privacy van hun bronnen niet uit het oog mag worden verloren. Het beschermen van de journalistiek tegen geweld van buitenaf is essentieel om de waakhondfunctie van de journalistiek te kunnen waarborgen.

De laatste jaren zien we ook een sterke toename van juridische bedreigingen richting journalisten. Het aanspannen van zgn. SLAPP’s (Strategic Lawsuits Against Public Participation) wordt steeds vaker ingezet om media en journalisten de mond te snoeren. Deze rechtszaken leiden er vaak toe dat journalisten hun werk niet kunnen uitvoeren door de hoge financiële, tijdrovende en mentale tol. Daarnaast leidt het vaak tot zelfcensuur over onderwerpen waar rechtszaken over gevoerd worden, waardoor onze toegang tot informatie wordt aangetast. De overheid moet een actieve rol nemen in het beschermen van journalisten tegen juridische intimidatie, onder meer door zich in te zetten voor sterke Europese waarborgen ter bescherming van doelwitten tegen SLAPPs in de Europese richtlijn waar op dit moment over wordt onderhandeld.

Lees hier de analyse per partij: 

De moties van de vier debatten

Vier relevante debatten zijn meegenomen in de analyse: de begrotingsbehandeling van Buitenlandse Zaken van 2022, het Mensenrechtendebat van 2022, het plenaire Persvrijheid- en Persveiligheidsdebat, en de begrotingsbehandeling van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (onderdeel Media) van 2022. Hieruit zijn 16 moties meegewogen.

Moties ingediend onder 1) De online informatiesamenleving en desinformatie

Nr. 44 (36200-V). Motie van het lid Dekker over het EU-verbod op Russische televisiezenders opheffen voor Nederland 
Indiener: FVD
Voor gestemd: PVV, SP, FVD, Groep van Haga
Tegen gestemd: VVD, D66, CDA, PvdA, GL, PvdD, CU, DENK, JA21, SGP, Volt, BBB, BIJ1, Fractie Den Haan, Omtzigt, Gündogan

Nr. 36 (31777), Motie van het lid Van Strien c.s. over mediawijsheid verankeren in de kerndoelen voor burgerschap en digitale geletterdheid 
Indiener: VVD
Mede-indieners: CDA
Voor gestemd: VVD, D66, CDA, PvdA, SP, GL, PvdD, CU, DENK, SGP, Volt, BBB, Fractie Den Haan, Omtzigt, Gündogan
Tegen gestemd: PVV, FVD, Groep Van Haga, JA21

Nr. 38 (31777), Gewijzigde motie van het lid Sjoerdsma over zorg dragen dat de digitale dienstencoördinator operationeel is op 17 februari 2024
Indiener: D66
Voor gestemd: VVD, D66, CDA, PvdA, SP, GL, PvdD, CU, DENK, SGP, Volt, BBB, JA21, Fractie Den Haan, Gündogan
Tegen gestemd: PVV, FVD, Groep Van Haga, Omtzigt

Nr. 42 (31777), Motie van de leden Mohandis en Van Strien over het aansporen van grote socialmediaplatforms om zich aan de DSA te houden en het voorbereiden van sanctiemaatregelen bij overtreding
Indiener: PvdA
Mede-indieners: VVD
Voor gestemd: VVD, D66, CDA, PvdA, SP, GL, PvdD, CU, DENK, SGP, Volt, BBB, Fractie Den Haan, Omtzigt, Gündogan
Tegen gestemd: PVV, FVD, Groep Van Haga, JA21

Moties ingediend onder 2) Toegang tot betrouwbare en diverse informatie onder druk

Nr. 40 (31777), Motie van het lid Van Haga over het niet langer subsidiëren van de NPO
Indiener: Groep Van Haga
Voor gestemd: PVV, FVD, Groep Van Haga
Tegen gestemd: VVD, D66, CDA, PvdA, SP, GL, PvdD, CU, DENK, SGP, Volt, BBB, JA21, Fractie Den Haan, Omtzigt, Gündogan

Nr. 44 (31777), Motie van het lid Kwint over in de mediabrief voorstellen doen om de kwetsbare positie van freelancejournalisten substantieel te verbeteren
Indiener: SP
aangehouden en toen vervallen

Nr. 45 (31777), Motie van het lid Kwint over het aantal communicatiemedewerkers bij de overheid fors terugbrengen en de vrijgekomen middelen deels inzetten voor de lokale en regionale journalistiek
Indiener: SP
Voor gestemd: PvdA, SP, GL, PvdD, FVD, DENK, Groep Van Haga, JA21, Volt, BBB, Omtzigt
Tegen gestemd: VVD, D66, PVV, CDA, CU, SGP, Fractie Den Haan, Gündogan

Nr. 129 (36 200-VIII), Motie van het lid Van Strien over een visie op lokale journalistiek
Indiener: VVD
Voor gestemd: SP, GL, BIJ1, Volt, DENK, Fractie Den Haan, Pvda, PvdD, Gündogan, D66, Omtzigt, CU, VVD, SGP, CDA, BBB, JA21, Groep Van Haga
Tegen gestemd: PVV, FVD

Nr. 133 (36 200-VIII), Motie van het lid Kwint c.s. over met de publieke omroep bewerkstelligen dat een vast contract na een jaar de norm wordt
Indiener: SP
Voor gestemd: SP, GL, BIJ1, Volt, DENK, Fractie Den Haan, Pvda, PvdD, Gündogan, D66, Omtzigt, CU, SGP, CDA, BBB, PVV, FVD
Tegen gestemd: VVD, JA21, Groep Van Haga

Moties ingediend onder 3) Pal staan voor persvrijheid in de Europese Unie en daarbuiten

Nr. 346 (32 735), Motie van de leden Sjoerdsma en Van der Lee over de oprichting van een snel inzetbare onderzoekstaskforce bij moord op een journalist
Indiener: D66
Mede-indieners: GL
Voor gestemd: VVD, D66, CDA, PvdA, SP, GL, PvdD, CU, DENK, JA21, SGP, Volt, BBB, BIJ1, Fractie Den Haan, Omtzigt
Tegen gestemd: PVV, FVD, Groep Van Haga

Nr. 348 (32735), Motie van het lid Van der Lee c.s. over 50 journalisten in acuut levensgevaar en hun familieleden per jaar bescherming bieden
Indiener: GL
Mede-indieners: Volt, PvdA
aangehouden en toen vervallen
 

Moties ingediend onder 4) Veiligheid van journalisten

Nr. 35 (31777), Motie van de leden Van Strien en Mohandis over met socialemediaplatforms in gesprek gaan over het monitoren van en acteren op bedreigingen van journalisten
Indiener: VVD
Mede-indieners: PvdA
Voor gestemd: VVD, D66, PVV, CDA, PvdA, SP, GL, PvdD, CU, DENK, JA21, SGP, Volt, BBB, Groep Van Haga, Fractie Den Haan, Omtzigt, Gündogan
Tegen gestemd: FVD

Nr. 37 (31777), Gewijzigde motie van het lid Sjoerdsma c.s. over socialemediabedrijven verplichten tot het hebben van escalatiekanalen en het verwijderen van strafbare content 
Indiener: D66
Mede-indieners: CU, VVD, GL, BIJ1, Den Haan, SGP, CDA, PvdA, Gündogan, DENK, PvdD
Voor gestemd: VVD, D66, CDA, PvdA, SP, GL, PvdD, CU, DENK, SGP, Volt, BBB, JA21, Fractie Den Haan, Omtzigt, Gündogan
Tegen gestemd: PVV, FVD, Groep Van Haga

Nr. 43 (31777), Motie van de leden Mohandis en Van der Plas over een verhoudingsgewijs eerlijke bijdrage van regionale en lokale omroepen en mediabedrijven aan PersVeilig
Indiener: PvdA
Mede-indieners: BBB
Voor gestemd: VVD, D66, CDA, PvdA, SP, GL, PvdD, CU, DENK, SGP, Volt, BBB, Fractie Den Haan, Omtzigt, Gündogan, FVD, Groep Van Haga, JA21
Tegen gestemd: PVV

Nr. 46 (31777), Motie van het lid Van der Plas over uitspreken dat journalisten, ook als deze een voor Kamerleden of kabinetsleden onwelgevallige mening hebben, veilig hun werk moeten kunnen doen
Indiener: BBB
Voor gestemd: VVD, D66, PVV, PvdA, SP, GL, PvdD, CU, DENK, FVD, JA21, SGP, Volt, BBB, Groep Van Haga, Fractie Den Haan, Omtzigt, Gündogan
Tegen gestemd: CDA

Nr.41 3177, Motie van de leden Werner en Sjoerdsma over werken aan verdere verbetering van de persveiligheid- en vrijheid van journalisten
Indiener: CDA
Mede-indiener: D66
Voor gestemd: VVD, D66, PVV, PvdA, SP, GL, PvdD, CU, DENK, Volt, FvD, BBB, SGP, Groep van Haga, JA21, Fractie den Haan, Omtzigt, Gündogan, CDA