Hoofdlijnenakkoord: nieuwe uitdagingen voor persvrijheid en Nederlandse journalistiek
Gisteren is het hoofdlijnenakkoord van PVV, NSC, VVD en BBB gepubliceerd. De formerende partijen nemen zich voor om instituties die de rechtsstaat mede dragen, waaronder de media, te versterken. Het akkoord kondigt enkele maatregelen aan om mediaconcentratie tegen te gaan, de maatschappij weerbaarder te maken tegen desinformatie en klokkenluiders te beschermen. Maar het bevat ook voorstellen die haaks op dit voornemen staan zoals de aangekondigde verhoging van het BTW tarief op kranten en tijdschriften, de bezuinigingen op de publieke omroep en op ontwikkelingssamenwerking. Dit heeft potentieel grote impact op persvrijheid en toegang tot onafhankelijke betrouwbare informatie, zowel in Nederland als wereldwijd.
Het hoofdlijnenakkoord kondigt enkele maatregelen aan die, mits goed uitgewerkt en gepaard gaande met beschikbaar gestelde middelen, de persvrijheid in Nederland zouden kunnen versterken. De erkenning van het belang van media pluriformiteit en het plan om mediaconcentratie tegen te gaan door te voorkomen dat het aanbod van nieuws verder verschraalt en/of in buitenlandse handen valt, is een positief teken. Ook verwelkomen we het voornemen om de bescherming van klokkenluiders te versterken. Klokkenluiders geven informatie vrij over misstanden zoals corruptie en fraude die een impact kunnen hebben op het algemeen belang. Omdat journalisten ervoor moeten zorgen dat hun bronnen worden beschermd om de waarheid aan het licht te kunnen brengen, is veilig klokkenluiden cruciaal voor de waakhondfunctie van de journalistiek.
Toename bedreigingen
Het akkoord erkent het groeiende aantal bedreigingen tegen politici en hoeders van de rechtsstaat. We hopen dat de formerende partijen hierbij ook oog zullen hebben voor journalisten en fotografen, want ook zij worden steeds vaker bedreigd terwijl zij hun werk uitvoeren. In 2023 deden journalisten 218 keer melding van een incident bij PersVeilig, in de meeste gevallen ging het om bedreiging, maar er was ook sprake van fysiek geweld, stalking, intimidatie en discriminatie. Geweld tegen journalisten is niet enkel een aanval op journalisten zelf, maar op persvrijheid als fundamenteel onderdeel van de democratische rechtsstaat.
Ook het voornemen om de Nederlandse maatschappij weerbaarder te maken tegen desinformatie en “deep fakes” is positief. Met de opkomst van desinformatie, complottheorieën en deep fakes wordt het steeds moeilijker om betrouwbare informatie te onderscheiden van misleidende informatie. Dit leidt tot parallelle werkelijkheden en verdere polarisatie met grote risico’s voor onze democratie. Het is belangrijk dat Nederlanders zelf kunnen beoordelen hoe betrouwbaar informatie is die ze te zien krijgen, en de bron kunnen achterhalen.
Toegankelijkheid van journalistiek onder druk
Het beste recept tegen desinformatie is toegang tot betrouwbare, onafhankelijke informatie. In het hoofdlijnenakkoord worden enkele zorgwekkende maatregelen aangekondigd die niet stroken met het voornemen om de rechtsstaat en de media te versterken. Het akkoord kondigt een BTW-verhoging van 9% naar 21% op print- en online media aan, wat ervoor zal zorgen dat journalistiek een stuk duurder wordt. De BTW-verhoging zal specifiek regionale titels raken: zij zijn voor een groot deel afhankelijk van inkomsten van abonnees die straks flink meer moeten gaan betalen voor een abonnement. De btw-verhoging staat haaks op de ontwikkeling in veel Europese landen, waar het btw-nultarief geldt om zo journalistiek te stimuleren. Alleen in Bulgarije wordt het hoge btw-tarief toegepast.
Met daarbovenop de structurele bezuinigingen van 100 miljoen euro voor de publieke omroep wordt zowel het publieke als het private journalistieke landschap hard getroffen. Het gevolg is dat journalistiek minder toegankelijk zal zijn en de pluriformiteit van het Nederlandse journalistieke landschap onder druk komt te staan, iets wat de coalitiepartijen juist wilden voorkomen met de aangekondigde maatregelen tegen mediaconcentratie. De BTW verhoging en bezuinigingen op de publieke omroep staan lijnrecht tegenover het voornemen van de coalitie om instituties die de rechtsstaat mede dragen, zoals de media, te versterken. Het kabinet zou moeten investeren in journalistiek en media zodat betrouwbare informatie de kern vormt van ons publieke debat.
Bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking
Tenslotte zijn wij bezorgd over de aangekondigde forse bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking. Met name in een tijd die gekenmerkt wordt door vele conflicten, humanitaire crises, klimaatcrises en geopolitieke spanning is ontwikkelingssamenwerking van groot belang. Mondiale uitdagingen houden zich niet aan landsgrenzen, en de inzet vanuit het ontwikkelingssamenwerking budget is een belangrijk instrument van het Nederlandse buitenlandbeleid. De aangekondigde bezuinigingen hebben dus ook effect op de internationale positie van Nederland. Een coalitie die de voedsel- en waterzekerheid wil vergroten kan dit simpelweg niet doen zonder een breed beleid op ontwikkelingssamenwerking.
